Piec Fleischmanna z Izby Dzwonnika w Wieży Kleszej, 1897 r.

Proweniencja: Niemcy, Norymberga

Zakład: Kgl. Hof-Kunstanstalt C.W. Fleichmann

Wyrób garncarski; glina o białym kolorze, odcisk z matrycy, obróbka mechaniczna, suszenie, szkliwo skaleniowe barwione w masie związkiem metalu na kolor intensywnie zielony, kilkakrotne wypalanie; podstawa i nóżki pieca metalowe

Wymiary: wys. ok. 240 cm, szer. (dół) 213,8 cm, głęb. (dół) 47,2 cm (wyliczenia szacunkowe na podstawie projektu i zachowanych artefaktów); wymiary zwieńczenia: dł. 211,8 cm, szer. 39,2 cm.

Sygnatury, napisy: brak

Nr przedwojenny inw.: nieznany

Data utraty dzieła: 1945–1961

Obecne miejsce przechowywania, inw.: pozostały pojedyncze kafle i ich fragmenty, które znajdują się w muzealnych zbiorach Kolekcji Kafle Piecowe. Inw. MZM/K/696-697, 833, 852/1-9, 856/42-43, 857/18-20, MZM/K/IP/306.

Piec kaflowy, który stał w Izbie Dzwonnika w Wieży Kleszej na Zamku Wysokim zamówił Steinbrecht w norymberskiej firmie C.W. Fleischmanna jesienią 1897 roku (ryc. 1). Był to piec dwukondygnacyjny, tzw. kasetonowy, zwieńczony ceramiczną koronką w kształcie krenelażu. Cała bryła osadzona była na metalowej ramie i czterech kręconych, również metalowych nóżkach (ryc. 2). Skrzynia paleniska zbudowana została z 68 środkowych i 20 narożnych kafli ozdobionych motywami kasetonów. Miała kształt prostopadłościanu zestawionego z pięciu rzędów kafli; ustawiona została na jednym rzędzie kafli gzymsowych o profilu simy. Pomiędzy skrzynią a formą nastawy pieca znajdował się gzyms międzykondygnacyjny, zbudowany z kafli kształtowanych na dachówkę w rybią łuskę. Prostopadłościenna nastawa była węższa i wyższa od skrzyni paleniska. Zestawiono ją z trzech rzędów dużych kafli kasetonowych w liczbie 30 środkowych i 12 narożnych. Bryła pieca zwieńczona została kaflami gzymsowymi i koronką piecową.

Christian Wilhelm Fleischmann (1780−1867) – kupiec norymberski, przemysłowiec, producent wyrobów w technice papier–maché, założyciel w 1829 roku „Plastische Kunstanstalt und Thonwaarenfabrik” w Norymberdze, w skrócie „Kgl. Hof-Kunstanstalt”. Firma Fleischmana prezentowała na I Wystawie Światowej w Londynie w 1851 roku gipsowe kopie zabytków, które następnie eksponowano w 1856 roku w nowo otwartym berlińskim muzeum na Spreeinsel. W tym samym roku Fleischmann wydał w Norymberdze album oryginalnych odlewów gipsowych zdjętych ze średniowiecznych rzeźb „od stylu bizantyńskiego do niemieckiego”. Było to wspólne dzieło jego i L. Rothermundta, z rycinami J.P. Walthera i tekstem G.W.K. Lochnera. W 1867 roku C.W. Fleichmann wydał jeszcze broszurę „Thonwaaren Fabrik Nürnberg”. W latach 80. XIX wieku firma Fleischmana projektowała piece w stylu renesansowym. Malborski projekt pieca powstał już po śmierci założyciela firmy.

—————————————————————————————————————————————————

Z bryły pieca, ogrzewającego niegdyś Izbę Dzwonnika, pozostało zaledwie kilkanaście sztuk kafli. Nie wszystkie kompletne. Łącznie jest ich 18. Odnaleziono je w latach 90. XX wieku w piwnicy pod wieżą główną Zamku Wysokiego w jednej ze skrzyń z gruzem budowlanym i artefaktami archeologicznymi.

Kafel narożny, kasetonowy ze skrzyni paleniska

Wys. 18,5 cm; szer. 17 cm; głęb. 8 cm

Nr inw. MZM/K/696-697, 833

Kafel narożny z dolnej kondygnacji pieca. Ścianki licowa i boczna zestawione pod kątem prostym. Narożnik ozdobiony czterema rzędami kasetonów, ułożonymi naprzemiennie: dwa kwadratowe, niżej jeden duży o kadrze prostokąta leżącego. Lico ścianki frontalnej ozdobione dodatkowo połową kafla o wklęsłym, okrągłym lustrze, ujętym fazowaną ramą. W trójkątnych polach, poza wklęsłym lustrem, umieszczono reliefowe motywy rozetek na liściach. Przełamanie białe, ziarniste. Komora grzewcza otwarta, skrzynkowa.

Kafle licowe, kasetonowe ze skrzyni paleniska

Wys. 19,5 cm; szer. 19,5 cm; głęb. 5 cm

Nr inw. MZM/K/852/1-9

Kafle licowe, środkowe, o kadrach kwadratowych, z dolnej kondygnacji pieca. Ozdobione pojedynczym kasetonem z wklęsłym, okrągłym lustrem. Każdy kaseton ujęty prostą, wąską ramką z szeroką fazą ku środkowi kompozycji. W trójkątnych polach, poza wklęsłym lustrem, umieszczono reliefowe motywy rozetek na liściach. Przełamanie białe, porowate. Komora grzewcza otwarta, skrzynkowa.

Narożny kafel gzymsowy ze strefy między kondygnacyjnej

Wys. 17 cm; szer. 19 x 17 cm; głęb. 8,5 cm

Nr inw. MZM/K/856/42-43

Narożny kafel gzymsowy. Powierzchnie ścianek zestawiono pod kątem 45 st. i ozdobiono motywem dachówki karpiówki ułożonej naprzemiennie. Przełamanie białe, porowate. Komora grzewcza otwarta, skrzynkowa.

 Kafle licowe, kasetonowe z nastawy pieca

Wys. 25,7 cm, szer. 17,5 cm, głęb. 7 cm

Nr inw. MZM/K/857/18-20

Kafel licowy, środkowy, o kadrze prostokąta stojącego. Formowany na kształt kasetonu zamkniętego prostą listwą. Kaseton o ściankach dwustopniowo fazowanych ku środkowej płycinie. Przełamanie białe o odcieniu kremowym, zwarte. Komora grzewcza otwarta, skrzynkowa.

 Fragment kafla z korony pieca

Wys. 11,8 cm; szer. ok.12,3 cm; głęb. 5,5 cm

Nr inw. MZM/K/d/306

Prawy bok koronki piecowej o wykroju przypominającym blanki. Kontur koronki obwiedziony gierowanym ćwierć wałkiem. W polu blanki plastycznie opracowany motyw rozety kwiatowej wpisanej w okrąg.

Przełamanie jasne, lekko kremowe, szamotowe. Listwa zaskrzynienia pozioma, doklejana do podstawy kafla.

Bibl.: Archiwum Państwowe w Malborku, Akta Zarządu Odbudowy Zamku, sygn. 206/519, s. 21; MBj. 1897, fot. 11; Pospieszna 2013, s. 348–350 [kat. 413].

(oprac. dr B. Pospieszna)