Willem Hondius (po 1597–1652)

Willem Hondius [il. 1] pochodził ze znanej w XVII wieku w Europie rodziny artystów holenderskich. Arkana sztuki graficznej poznał w warsztacie ojca Hendrika Hondiusa st. (1573–1650). Uprawiał miedzioryt, w którym osiągnął mistrzostwo. Jego prace cechuje zróżnicowana kreska (od delikatnych, warstwowych szrafowań, po ostre, głębokie cięcia), dająca walorowe tony i harmonijny światłocień. W rysunku posługiwał się srebrnym rysikiem i ołówkiem. Wykonywał portrety osobistości, mapy, widoki topograficzne, plany bitew, ryciny okolicznościowe i alegoryczne oraz ilustracje książkowe.

W rodzinnej Holandii sztychował m.in. wizerunki członków rodziny Nassau: Maurycego Orańskiego i jego syna Wilhelma. Współpracował z flamandzkim malarzem Antonem van Dyckiem (1599–1641), jednym z najwybitniejszych uczniów Petera Paula Rubensa (1577–1640), rytując do jego Ikonografii konterfekty sławnych postaci, w tym własny portret. W 1629 roku, jako członek cechu w Hadze, uzyskał tytuł uprzywilejowanego sztycharza Stanów Holenderskich. Kilka lat później, w roku 1636, przeniósł się do Gdańska, gdzie cieszył się dużym uznaniem, otrzymując zlecenia od Rady Miejskiej. W roku 1637 na podstawie planów inżyniera i kartografa Jana Pleitnera oraz relacji sekretarza królewskiego Marcina Opitza wykonał dla Władysława IV Wazy widoki perspektywiczne i plany oblężenia Smoleńska w latach 1633–1634, które ozdobił wieloma scenami z życia żołnierskiego. W roku 1641 otrzymał godność królewskiego sztycharza. Nadanie to potwierdził później także Jan II Kazimierz.

W Gdańsku zasłynął jako portrecista i kartograf. Spod jego rylca wyszły powstałe z natury, na podstawie własnych i obcych kompozycji (autorstwa m.in. Daniela Schultza, Stevena de Praet, Peetera Dankersa de Rij) wizerunki członków dworu królewskiego: Władysława IV, Cecylii Renaty, Jana Kazimierza, Ludwiki Marii czy Karola Ferdynanda Wazy oraz liczne portrety osobistości Rzeczypospolitej: Bohdana Chmielnickiego, Jana Karola Chodkiewicza, Adama Kazanowskiego, Andrzeja Leszczyńskiego, Jerzego Ossolińskiego, Janusza Radziwiłła czy Lwa Sapiehy.

W roku 1644 opracował kompozycję przedstawiającą gdańską kolejkę linową, którą skonstruował Adam Wijbe (Wiebe). Transportowała ona z Biskupiej Górki (w ponad stu koszach) ziemię do budowy bastionu Przedmiejskiego (Bastionu Berg) w okolicy kościoła św. Trójcy [il. 2]. W następnym roku powstały natomiast na zlecenie żupnika wielickiego Adama Kazanowskiego, na podstawie pomiarów sztygara i geometry Marcina Germana, plany i widoki poszczególnych pokładów kopalni soli w Wieliczce. W roku 1650 wykonał według rysunków Daniela Zwickera mapę bagien Polesia, która zachowała się do dziś tylko w dwóch egzemplarzach. Współpracował i zarazem przyjaźnił się z wybitnym kartografem i fortyfikatorem królewskim Wilhelmem Le Vasseur de Beauplan, wykonując na podstawie jego pomiarów mapy Ukrainy (Delineatio generalis…, 1648; Delineatio specialis et accurata…, 1650), małą mapę Polski z 1652 roku oraz mapki ziem Ukrainy.

(oprac. J. Lijka)