Hełm zamknięty typu sabaudzkiego

proweniencja: Księstwo Sabaudii-Piemontu.

datowanie: ok. 1600-1620

materiał i technika: stal; kucie, nitowanie, szlifowanie

data utraty dzieła: po 1945 r.

Hełm zamknięty typu sabaudzkiego. Dzwon wykuty z dwóch kęsów blachy schodzących się ze sobą na grzebieniu. W tylnej części dzwonu umieszczona tuleja na pióropusz. Do dzwonu, na bocznych zawiasach, przymocowana została płyta podbródkowa wykuta z jednego kęsa blachy. Jej dolna krawędź oraz krawędź płyt dzwonowych zostały wywinięte na zewnątrz w celu przymocowania do nich, za pomocą około 10 nitów, dwuczęściowego obojczyka. Wzdłuż jego dolnej krawędzi znajduje się szereg ozdobnych nitów w liczbie około 20. Do zawiasów skroniowych przytwierdzona została zasłona z ością biegnącą przez środek oraz szerokim daszkiem. Ponad nim umieszczono szereg 12 ozdobnych nitów. Poniżej daszka wykuto dwa, prostokątne otwory na oczy. W dolnej partii zasłony, w centralnej części ości, znajduje się otwór wentylacyjny w formie półksiężyca. Zasłona zabezpieczana haczykiem umieszczonym z prawej strony płyty podbródkowej. Wszystkie nity posiadają owalne główki i zostały wykute prawdopodobnie z żółtego metalu.

Hełmy zamknięte typu sabaudzkiego to rodzaj nowożytnej przyłbicy stosowany na początku XVII wieku przez kirasjerów z księstwa Sabaudii-Piemontu. Tak jak inne hełmy kirasjerskie noszono je wraz ze zbroją typu trzy-czwarte, która chroniła jeźdźca od głowy po kolana. Hełmy te nie bez powodu przypominają ludzką czaszkę (po niemiecku zwie się je Totenkopf). Nazwa narodziła się po ataku wojsk Karola Emanuela I Wielkiego na Genewę w nocy z 11 na 12 grudnia 1602 roku. Kirasjerzy mieli rozkaz wdrapać się pod osłoną nocy na mury i wykorzystując szokujący wygląd tych hełmów wzbudzić panikę wśród straży i szturmem zdobyć miasto. Atak się nie udał, 58 kirasjerów poległo, a wielu wzięto do niewoli zdobywając przy tym kilkaset hełmów tego typu. Są one dość łatwe do identyfikacji, z tego względu, że większość z nich ma indywidualne kształty zasłon.

Opisywany zabytek trzykrotnie pojawia się na zdjęciach Roczników Odbudowy Zamku (Marienburg Baujahr). Stanowi również ciekawy przykład tego, jak zmieniała się przedwojenna lokalizacja militariów na terenie zamku. Po raz pierwszy dostrzec go można na zdjęciu z 1896 roku, kiedy to uzbrojenie zmagazynowane było w skrzydle zachodnim Zamku Wysokiego w tzw. Sali Dwukominowej (MBj. 1889, fot. 9). Jego następną lokalizację zdradza zdjęcie z 1914 roku, kiedy to znajdował się na podstryszu Wielkiej Komturii w skrzydle północnym Zamku Średniego (MBj. 1914, fot. 12). Trzy lata później przesunięto go na ekspozycję poświęconą orężowi europejskiemu umieszczoną na podstryszu Infirmerii w tym samym skrzydle (MBj. 1917, fot. 30).

(oprac. dr D. Gosk)