Głowa figury św. Jakuba Starszego z „kolegium apostolskiego” w kościele NMP na Zamku Wysokim w Malborku, ok. 1340 r.

sztuczny kamień, odlew w formie, obróbka kamieniarska

wym.: wys. 29 cm, szer. 23 cm, głęb. 23 cm

Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze, inw. Pl.O.2941

TORS FIGURY ŚW. JAKUBA STARSZEGO Z „KOLEGIUM

APOSTOLSKIEGO” W KOŚCIELE NMP NA ZAMKU WYSOKIM

W MALBORKU, ok. 1340 r.

sztuczny kamień, odlew w formie, obróbka kamieniarska, drobne ślady polichromii w załomach szat

wym.: wys. 61,5 cm, szer. 46 cm, głęb. 25,5 cm

Muzeum Zamkowe w Malborku, inw. MZM/DA/135

Figura św. Jakuba Starszego należy do „kolegium apostolskiego i świętych” kościoła Najświętszej Panny Marii na Zamku Wysokim w Malborku. Przed zniszczeniem świątyni w końcowej fazie II wojny światowej, ustawiona była na konsoli pod baldachimem w połowie długości ściany południowej kościoła zamkowego w Malborku. O ile spływ sklepienny oraz kapitel – narażone na duże siły ścinające pochodzące z ciężaru sklepienia – wyko­nane były z wapienia, to baldachim, wolnostojącą rzeźbę i konsolę zrobiono ze słabszego, ale podatniejszego na obróbkę rzeźbiarską sztucznego kamienia. Rzeźba wyraźnie mniejsza od postaci ludzkiej śred­niego wzrostu (wysokość rzeźb w kolegium 140–160 cm), o proporcjonalnej budowie ciała. Postać świętego ustawiona była frontalnie do wnętrza kościoła, w lek­kim kontrapoście. Ubrany w suknię spodnią z wysoko przewiązanym paskiem, poniżej niego proste, piono­we fałdy szaty, opadające na widoczne spod nich bose stopy. Na wierzch narzucony płaszcz o dynamicznych układach spływających pionowo fałd spięty pod szy­ją. Głowa okryta kapeluszem pielgrzymim o stożko­wym kształcie. W prawej, zgiętej w łokciu ręce, księga. Układ lewej dłoni sugeruje, iż święty mógł wspierać się na lasce pielgrzymiej (potwierdzać to może także przesunięcie osi ciężkości całej postaci na prawą stopę oraz swobodne, nie obciążone ciałem ustawienie lewej nogi). Rzeźba pierwotnie polichromowana, obecnie w następstwie działania na nią przez około 10 lat czyn­ników atmosferycznych, pozbawiona polichromii oraz zewnętrznej powierzchni kamienia.

W lutym 1945 roku, w następstwie ostrzału artyle­ryjskiego prowadzonego przez Armię Czerwoną, rzeź­ba runęła wraz ze wschodnią częścią kościoła i jego sklepieniem. Uległa rozczłonkowaniu, i mimo poszu­kiwań część jej elementów nie została odnaleziona. Z gruzowiska odzyskano górną część korpusu od wysokości kolan do ramion oraz odłamaną głowę. Ta ostatnia, w niewyjaśnionych okolicznościach wykra­dziona w l. 60. XX w. ze zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku, trafiła do kolekcji Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze [nr inw. Pl.O.2941].

Podobne „kolegia” rzeźbiarskie na terenie państwa zakonnego zrealizowane zostały w farach chełmińskiej (1330–40) i brodnickiej (około 1370), w katedrze w Królewcu oraz w kaplicy zamkowej w Brodnicy (przed 1339), drewniane kolegium z XV wieku znajduje się na filarach międzynawowych w kościele parafialnym św. Mikołaja na Starym Mieście w Elblągu. W Malborku są to rzeźby wykonane ze sztucznego kamienia ustawione jako ele­ment spływu sklepiennego w kościele (podobnie elementami spływu sklepiennego są rzeźby „kolegium” w farze brodnickiej).

(oprac. B. Jesionowski)