Adoracja Dzieciątka – obraz z dawnego wystroju kaplicy św. Katarzyny w Pałacu Wielkich Mistrzów na Zamku Średnim w Malborku

autor: nieustalony, warsztat niemiecki pozostającym pod wpływami  malarstwa północno-włoskiego

czas powstania: XVI wiek

technika: olejna

materiał: deska lipowa

wymiary: 170 x 104 cm

proweniencja: Królewska Galeria Malarstwa w Berlinie (Stiftung Preußische Schlösser und Gärten); od roku 1825 do końca II wojny znajdował się w kaplicy św. Katarzyny, pełniąc funkcję nastawy ołtarzowej; po 1945 roku przeniesiony na teren malborskiej parafii p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

obecny właściciel: parafia p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Malborku

Kaplica wielkich mistrzów p.w. św. Katarzyny, zwana w literaturze przedmiotu „prywatną” lub „domową”, cieszyła się w okresie „romantycznej” restauracji zamku (1 poł. XIX wieku) specjalnymi względami, stanowiąc element Panteonu Prus – tak bowiem chcieli postrzegać malborski zamek ówcześni niemieccy decydenci. W ramach nadawania kaplicy nowej rangi i znaczenia, młody i zdolny malarz na szkle, Albert Höcker, w 1823 roku w dwóch oknach wschodnich (wnętrze miało jeszcze proste zamknięcie; trójboczne wprowadził dopiero Conrad Steinbrecht) umieścił wyobrażenia dwóch świętych Janów:  Chrzciciela i Ewangelisty. Pomiędzy oknami stanął skromny ołtarz, co dokumentuje XX-wieczna pocztówka. Ruchome wyposażenie kaplicy fundowały zarówno wysoko postawione osobistości, jak i organizacje pruskie: król Fryderyk Wilhelm III przekazał w 1825 roku cenny szesnastowieczny obraz tablicowy ze sceną Adoracji Dzieciątka.

Kompozycja obrazu składa się z trzech planów w układzie horyzontalnym. Na pierwszym scena Adoracji Dzieciątka, na drugim rozległy pejzaż ze scenkami rodzajowymi i architekturą, trzeci plan stanowi strefa nieba z aniołami unoszącymi banderolę. Pionową oś kompozycji wyznaczają: klęcząca postać Matki Bożej wraz z Dzieciątkiem Jezus, leżącym na pole jej granatowego płaszcza, wyżej symetrycznie przedstawiona stajenka, a na drugim planie miasto z wieżami i sztafażem. Prócz Marii w scenie Adoracji bierze udział klęczący w lewym dolnym narożu św. Piotr jako brodaty starzec (przy nim na ziemi leżą klucze pełniące funkcję  atrybutu), kilkuletni św. Jan Chrzciciel z cienkim krzyżem oplecionym banderolą i św. Józef  po prawej stronie w towarzystwie pasterza.  Na drugim planie ażurowa stajenka, owieczki i pasterz oraz dwaj wędrowcy. W tle rozległy pejzaż z rzeką i elementami architektury w postaci częściowo zburzonego rzymskiego łuku triumfalnego i średniowiecznego miasta. W górnej partii obrazu grupa trzech aniołów w długich szatach rozwija ponad sceną Adoracji półkolistą banderolę.

(oprac. Ewa Witkowicz-Pałka)