Piec kaflowy z Lichtenau, 1756

proweniencja: Prusy Królewskie

warsztat: nieznany

wyrób garncarsko-zduński; odciskanie w matrycach, obróbka ręczna, angobowanie, szkliwienie, malowanie podszkliwne związkami kobaltu i manganu, kilkakrotne wypalanie, budowa zduńska; wymiary: nieznane

sygnatury, napisy: w naczółku pieca napis „Anno 1756”

nr przedwojenny inw.: nieznany

data utraty dzieła: 1945–1961

obecne miejsce przechowywania, inw.: rozproszone. Inw. MZM/K/331–341, 343–344, 347–349, 539. Łącznie zachowanych 17 sztuk inwentarzowych.

Piec został zakupiony do zbiorów zamkowych w latach 90. XIX wieku z przeznaczeniem do Izby Dzwonnika w Wieży Kleszej [1]. Pochodził z miejscowości Lichtenau, prawdopodobnie z dzisiejszego Lechowa pod Braniewem. Jego rysunek inwentaryzacyjny wykonany został w 1895 roku [2]. Z pieca pozostało jedynie siedemnaście całych i kilka fragmentów kafli, które znajdują się obecnie w muzealnej, malborskiej Kolekcji Kafli. Na archiwalnej fotografii da się wyszczególnić jedynie kilka brakujących sztuk, a z zachowanych jedynie niektóre fryzowe i gzymsowe oraz fragment licowego ze sceną biblijną i z pejzażem architektonicznym. Choć na tej fotografii nie są widoczne wszystkie kafle to na podstawie jednego, szczęśliwie ocalałego z pejzażem architektonicznym [3] możemy w zbiorach Muzeum Ziemi Kujawsko Dobrzyńskiej we Włocławku zauważyć analogiczny kafel pod względem wystroju [4]. Czy pochodził on z tego pieca trudno tego dowieść, ale wszystkie cechy techniczne i dekoracja na to wskazują, a nie jest znane dokładne pochodzenie tego jednego kafla w tamtejszych zbiorach. Pozyskano go najprawdopodobniej w 1960 roku z dawnych zbiorów PTK (Polskie Towarzystwo Krajoznawcze).

Piec kaflowy, trójkondygnacyjny, na kamiennych kulach, o fazowanych narożnikach każdej dwurzędowej kondygnacji, zwieńczony półkulistym naczółkiem z wyłamanym, profilowanym gzymsem i trzema akroterionami w kształcie wazonów. W naczółku data „Anno 1756” i scena pasterska z widocznym fragmentem postaci mężczyzny, u którego stóp leży piesek, a z prawej zabudowania pośród drzew. Na gzymsach i fryzach malowane pejzaże architektoniczne lub motyw szuwarów  podobnie jak na niezachowanym akroterionie. Każda kondygnacja złożona została z dwóch rzędów kafli w układzie mijanym. Niestety nie wiadomo jak zdobione zostały dwa pozostałe akroteriony. Na kaflach licowych dekoracja malarska przedstawiająca sceny biblijne, dworskie i pejzaże architektoniczne w reliefowych kartuszach z liśćmi akantu i palmetkami. Kolorystyka trójbarwna. Dekoracja reliefowa podmalowana niebieskim barwnikiem. Przedstawienia malarskie w kartuszach malowane kolorem fioletowo-brązowym.

Oto krótkie opisy malarskiej dekoracji na zaginionych kaflach, które udało się wyselekcjonować z fotografii

[a] Kafel płytkowy, licowy z drugiego rzędu pierwszej od dołu kondygnacji pieca. W kartuszu malarskie przedstawienie kobiety i mężczyzny siedzących na ławeczce w scenerii ogrodowej i grających na instrumentach [1a].

[b] Kafel płytkowy, licowy z pierwszego rzędu drugiej od dołu kondygnacji pieca. W kartuszu malarskie przedstawienie spotkania dwóch kobiet w scenerii ogrodowej. Co charakterystyczne dla tego przedstawienia to wachlarzowate formy sukien kobiecych i kształty cyprysowate drzew w tle [1b].

[c] Kafel płytkowy, licowy z drugiego rzędu, trzeciej od dołu kondygnacji pieca. W kartuszu malarskie przedstawienie stojących w scenerii ogrodowej kobiety i mężczyzny. Kobieta w sukni do kostek i w taliowanym żakiecie wskazuje mężczyźnie prawą wyciągniętą ręką kierunek spaceru w ogrodzie. Mężczyzna w spodniach do kolan, krótkim kubraku i kapeluszu na głowie, stojący po jej lewej stronie, skierowany jest w przeciwnym kierunku. Prawą rękę oparł na biodrze, lewą wspiera się na lasce [1c].

[d] Kafel płytkowy, licowy z drugiego rzędu, trzeciej od dołu kondygnacji pieca. W kartuszu malarskie przedstawienie kobiety i mężczyzny, stojących obok siebie i zapewne rozmawiających, gdyż zwróceni są ku sobie. Kobieta ukazana frontalnie, mężczyzna od tyłu. Za kobietą z lewej strony okazałe drzewo. Z prawej strony kadru, nieco w tle budowla z wieżą nakrytą kopułką [1c].

[e] Kafel płytkowy, licowy z pierwszego rzędu, trzeciej od dołu kondygnacji pieca. W kartuszu malarskie przedstawienie mężczyzny w spodniach do kolan i długim habicie idącego w lewo drogą pośród strzelistych krzewów. Na ramieniu niesie długi przedmiot przypominający broń drzewcową. Z tyłu za postacią trudny do zidentyfikowania przedmiot [1c].

[f] Kafel płytkowy, licowy z pierwszego rzędu, trzeciej od dołu kondygnacji pieca. W kartuszu malarskie przedstawienie mężczyzny w spodniach do kolan, krótkim kaftanie i berecie na głowie, który stoi oparty o drzewo z lewej strony. Jego prawa noga zgięta w kolanie i założona za lewą. W tle zabudowania [1c].

[g] Akroterion w kształcie kielicha ozdobiony rezerwą z ceowników i malowanym motywem szuwarów, identycznym jak na zachowanych niektórych kaflach fryzowych [1d]. W zbiorach zachował się fragment akroterionu, ale ma inną dekorację malarską, stąd można domniemywać, iż był to jeden z tych, które nie zarejestrowała fotografia.

(oprac. dr B. Pospieszna)