proweniencja: Święte Cesarstwo Rzymskie
datowanie: 3 ćw. XV w.
materiał: stal
technika: kucie, szlifowanie
data utraty zabytku: po 1945 r.
Na wystawie militariów Muzeum Zamkowego w Malborku, obok rekonstrukcji hełmu garnczkowego, można obejrzeć również dwa, bardzo podobne do siebie hełmy zaopatrzone w zasłony oraz nakarczek. Są to hełmy typu salada. Przed wojną na zamku hełmów tego rodzaju było znacznie więcej. Większość wchodziła w skład zbroi gotyckich, z wyjątkiem jednej, która stanowiła dekorację wnętrz. Po raz pierwszy widać ją na zdjęciu z 1914 roku wykonanym w podstryszu bramy wjazdowej na Zamek Średni, gdzie mieścił się dom bramnego (Marienburg Baujahr 1914, fot. 9). Hełm ten leży na szafie przed wejściem do nowo otwartej wystawy militariów orientalnych, mieszczącej się w wyremontowanym w tamtym okresie podstryszu Wielkiej Komturii. Cztery lata później został przeniesiony na pierwsze piętro Infirmerii na Zamku Średnim, która zaaranżowana była na pokoje dla starszych, schorowanych braci. Tym razem hełm leży na półce nad łóżkiem, stanowiąc niewątpliwie dla jego właściciela pamiątkę po latach chwały spędzonych na polach bitew (Marienburg Baujahr 1918, fot. 14).
Hełm wykuty został z jednego kęsa blachy. Jego szczyt zwieńcza wysoki grzebień, który z przodu przechodzi w grań biegnącą aż do dolnej krawędzi dzwonu. Sama krawędź wywinięta została na zakładkę. Dzwon dzieli na dwie części pojedyncza szpara wzrokowa. Część poniżej niej wysunięta jest lekko ku przodowi. Nakarczek na zdjęciach jest wprawdzie niewidoczny, ale biorąc pod uwagę odległości od ściany był on prawdopodobnie stosunkowo krótki.
Salada jest hełmem powstałym na początku XV wieku.. Należy do tzw. typu niemieckiego, który po raz pierwszy wzmiankowany jest w połowie lat 20. XV wieku. Hełm ten wyewoluował prawdopodobnie z kapalinu, różniąc się od niego rozbudowanym nakarczkiem, spłaszczoną częścią twarzową oraz (niekiedy) obecnością zasłony. Z czasem wypiera on kapaliny stając się najpopularniejszym hełmem II połowy XV wieku. Biorąc po uwagę formę opisywanego zabytku datować go można na 3 ćwierć XV wieku.
(oprac. dr D. Gosk)
Il. 1. Marienburg Baujahr 1914, fot. 9.
Il. 2. Marienburg Baujahr 1918, fot. 14.