Naczynie w kształcie głowy mężczyzny, 1856 r.

proweniencja: Prusy Zachodnie, Ryjewo (niem. Rehhof), warsztat garncarski mistrza Kauffmanna

data powstania: około 1856 r.

materiał: glina żelazista, szkliwo żółte, brązowe, białe kryjące

technika: toczenie na kole, obróbka ręczna, plastyczne nakładki, wycinanie, szkliwienie, wypalanie, napisy naszkliwne

wymiary: wys. od tyłu 10,5 cm; wys. od przodu 12,8 cm; szer. otworu ust 16,2 cm

napis: na kołnierzu naczynia od frontu data „18 56“ przedzielona rozetką lub nieudolnie namalowanym orłem

dawny numer inwentarzowy: Inv. HMM W.Pr.29

data utraty dzieła: 1945 r.

obecne miejsce przechowywania: nieznane

Naczynie, wraz z 29 innymi, zostało zakupione w dniu 14 kwietnia 1925 roku od panny Kauffmann, córki mistrza garncarskiego z Ryjewa. Jego wartość oszacowana została na 5 marek. Fotografię naczynia opublikował Karl-Heinz Clasen, wybitny niemiecki historyk sztuki, w monografii poświęconej sztuce ludowej Prus Wschodnich.

Biesiadne naczynie tzw. ucieszne, rozszerzające się ku górze i uformowane na kształt głowy mężczyzny z dyskretnie podkreślonym modnym zarostem wąsów, tzw. koziej bródki, pod dolną wargą oraz długich, wąskich bokobrodów nie zasłaniających małych owali uszu. W twarzy najbardziej uwidoczniony został duży nos, plastycznie uformowany na kształt stożka, wygięte w podkówkę usta pokreślone mocniejszą barwą, wydatne policzki oraz migdałowate ażurowo opracowane oczy. Powyżej oczu znajdowała się wąska przewiązka, tworząca swego rodzaju imitację nakrycia głowy, na której umieszczono datę „1856“ – zapisaną niestarannie i przedzieloną rozetką lub motywem orła. Z tyłu naczynia, w dolnej jego partii dolepiony był okrągły uchwyt.

Powszechnie uważa się, że naczynie, a właściwie kufel do piwa w kształcie karykaturalnej postaci mężczyzny po raz pierwszy wykonany został przez nieznanego angielskiego garncarza ze Staffordshire w późnych latach 60. XVIII wieku. Nazwano je Toby Jug, gdyż nawiązywało do postaci Toby’ego Fillpotta, legendarnego opilca znanego z popularnej piosenki autorstwa Francisa Fawkesa (1720−1770), którą spopularyzował John O’Keeffe, przenosząc ją do swojej satyrycznej sztuki wystawionej na deskach Covent Garten Theatre w 1783 roku. Postać tę doskonale prezentowała grafika Roberta Dightona (1752‒1814), który był związany z tym teatrem i dla niego przede wszystkim wykonywał prace plastyczne. W tekście tej piosenki była mowa o tym, że pękaty brązowy kufel z piwem był kiedyś Tobym Fillpottem, który z powodu opilstwa i tuszy zmarł, a jego szczątki zmieniły się w glinę. Garncarz z tej gliny wykonał kufel i tym samym cykl picia piwa rozpoczął się na nowo.

Tego rodzaju kufle stały się bardzo popularne, dlatego w innych garncarniach w Anglii, jak też w Niemczech zaczęto je produkować prawie na masową skalę i nie były one tylko w kształcie figury siedzącego z kuflem piwosza, ale coraz częściej samej głowy mężczyzny w satyrycznym ujęciu. Do takich właśnie naczyń należało wykonane przez garncarza z Ryjewa, które do końca wojny znajdowało się w Muzeum Regionalnym w Kwidzynie. Nie wiadomo tylko, czy wizerunek mężczyzny z kufla ryjewskiego przedstawiał konkretną osobę i czy rok 1856 był związany z jej działalnością.

Zobacz: R. Hildyard, English Pottery 1620-1840, London 2005, s. 161-163; H. Coutts, The Art of Ceramics. European Ceramic Design 1500-1830,Yale University Press, New Haven and London 2001, s. 188-189; The Fabulous Collection of Dr. Eugene Luckstead, Fall 2018 https://issuu.com/seawaychina/docs/seaway_china_summer_2018_catalog_is (20.10.2020).

(oprac. dr. B. Pospieszna)