Antyczna miseczka, I –IV w. n.e

proweniencja: przypuszczalnie Arretium dziś Arezzo (Włochy) lub (Aswan) Egipt

warsztat: nieznany

terra sigillata; glina, szkliwo czerwone

technika: odlew z formy, stemplowanie, szkliwienie, wypalanie

wymiary: nieznane

dawny numer inwentarzowy: Heimatmuseum W. Pr. 2028

data utraty zabytku: po 1945 r.

W 1932 r. Anna Schröter, pomoc biurowa z Kwidzyna, podarowała do zbiorów Muzeum Regionalnego w Kwidzynie miseczkę wykonaną w technice terra sigillata, pochodzącą z Egiptu i cztery główki, względnie ułomki modeli dekoracji (ryc. 1), które Waldemar Heym wymienił 15.06.1934 r. u R. Feltena z Kwidzyna na prehistoryczne, bliżej nieokreślone artefakty. Być może były to artefakty średniowieczne z osady Dworzysko pod Gardeją, odnotowane w książce protokołów z 1934 r., a zapisane w inwentarzu pod nr 2231.

Niestety nie wiemy dokładnie jak wyglądała podarowana miseczka. Możemy się jedynie domyślać, że mogła mieć reliefowe dekoracje, bowiem oprócz niej obdarowująca dołożyła jeszcze cztery, maleńkie, modele główek. Analogiczne antyczne, czarne główki pojawiają się od czasu do czasu na europejskim rynku antykwarycznym (ryc. 2). Jedynie z zapisu w księdze inwentarzowej wiadomo, że było to antyczne naczynie typu terra sigillata znalezione gdzieś na terenie Egiptu i stamtąd przywiezione do Kwidzyna. Dodatkowo na marginesie tego wpisu inwentarzowego Heym, zrobił uwagę, że prawdopodobnie nie była to terakota. Ta uwaga wskazuje na kolor naczynia. Zatem możemy stwierdzić, że była to czerwona miseczka typu terra sigillata, potocznie też nazywana porcelaną rzymską. Miała zapewne kształt półkulistej czary na małym pierścieniu podstawy i dekorację reliefową przypominającą ozdoby na metalowych naczyniach repusowanych.

Termin terra sigillata jest określeniem wprowadzonym w 1895 roku przez Hansa Dragendorffa (1870‒1941), członka Królewskiej Pruskiej Akademii Nauk, którego systematyka tego typu wyrobów jest aktualna po dziś dzień, z niewielkimi modyfikacjami i uzupełnieniami. Nazwa ta powstała od sposobu oznakowania i zdobienia ceramiki odciskanymi stemplami (łac. sigillum ‒ pieczęć), choć w dekorowaniu stosowano również inne techniki, np. barbotine, czyli ręcznego nakładania ciekłej, ceramicznej masy tworzącej wypukłe ornamenty. Ponadto charakteryzowała się kolorystyką powierzchni od czerwonej do czarnej, a nawet niebieskiej. Ceramika ta w swoim czasie nazywana była aretyńską, od głównego centrum produkcji i uważana za luksusowy wyrób, którym Rzymianie handlowali w granicach swojego limes, ale też na terenie europejskiego Barbaricum. Egipt od 30 r. n.e aż do III w. n.e. był prowincją imperium rzymskiego i miał szczególny status „Rzymskiego Spichlerza“, bowiem stamtąd pochodziły największe dostawy zboża do Rzymu. Był też centrum handlu pomiędzy imperium a Indiami i Chinami. Niewykluczone, że podarowane naczynie było takim importem luksusowej ceramiki aretyńskiej lub lokalnym wyrobem ją imitującym. Obecnie kopie terra sigillata pochodzące z terenów Egiptu, a zwłaszcza z Aswan określane są terminem Egyptian Red Slip Wares i datowane na IV w. n.e.

W zbiorach polskich znajduje się spora liczba naczyń typu terra sigillata, ale w większości pochodzą one z galijskich (La Graufesenque, Lezoux) lub niemieckich (Rheinzabern, Westerndorf, Pfaffenhofen) ośrodków garncarskich położonych w granicach imperium. Całe naczynie znajduje się w zbiorach Muzeum Archeologiczno‒Historycznego w Elblągu (ryc. 3). Co prawda zostało wykonane w garncarni Cinnamusa w Lezoux (Francja) w 2. poł. II w. n.e. (Weklice, gm. Elbląg, stan. 7), jednakże może nam dać obraz naczynia jakie znajdowało się dawniej w zbiorach Muzeum Regionalnego w Kwidzynie.

Lit.: H. Dragendorff, Terra sigillata. Ein Beitrag zur Geschichte der griechischen und römischen Keramik, Bonn 1895; A Manual of Egypt Pottery, vol. 4: Ptolemaic Period – Modern, by A. Wodzińska, AERA 2010 www.aeraweb.org/wp-content/uploads/2011/07/vol4_for_web.pdf (10.02.2021); Skarby elbląskiego muzeum. 150 lat muzealnictwa w Elblągu, red. S. Czuba, M. Marcinkowski, Elbląg 2014, s. 92‒93.

(oprac. dr B. Pospieszna)