Krzesło dla prządki, 1806 r.

autor: nieznany

miejsce pochodzenia: Barcice, pow. Kwidzyn

czas powstania: 1806

technika: stolarstwo, wyplatanie, malowanie

materiał: jesion, wiklina

wymiary: siedzisko na wysokości 37 cm

dawny nr inwentarzowy: W. Pr. 500

data utraty zabytku: 1945 r.

wizerunek: negatyw 2803

Krzesło o konstrukcji ramowej posiadało nogi o przekroju wielokąta (sześcio- lub ośmioboku) zwieńczone z przodu dwoma kolistymi tarczkami. Oparcie o kształcie lekko trapezoidalnym wykonano z dwóch lekko profilowanych deseczek osadzonych w ramiaku bocznym, ozdobionym również elementami toczonymi. W górnej części oparcia umieszczono sygnaturę B.P. ANNO 1806. Zapewne stolarz pozostawił po sobie inicjały i datę powstania mebla. Zgodnie z adnotacją umieszczoną w księdze inwentarzowej Regionalnego Muzeum Prus Zachodnich w Kwidzynie krzesło wykonano z jesionu oraz wikliny, z której wypleciono siedzisko znajdujące się na wysokości 37 cm. We wzmiance kustosz zaznaczył, że plecionka była stara, a krzesło pomalowane niebieską farbą.

Mebel został przekazany do muzeum w darze w 1925 roku przez Edigera z miejscowości Szwedy (niem. Schweinegrube). Dziś jest to północna część Barcic w powiecie kwidzyńskim. Szacunkowa wartość krzesła wynosiła pierwotnie 15 marek niemieckich, ale później została zweryfikowana na 25. Można to zauważyć przy dokładniejszym przyjrzeniu się adnotacji. Warto podkreślić, że nazwisko Ediger pojawiło się na Nizinie Kwidzyńskiej już w XVIII w. Osoby należące do tej mennonickiej rodziny wzmiankowane są przez kolejne 2 stulecia na niewielkim obszarze obejmującym Barcice, Pastwę i Montowskie Pastwiska. Jest to zapewne świadectwo stosunkowo niskiej mobilności, a jednocześnie przywiązania do ziemi rodzinnej przynajmniej części mieszkańców Doliny Kwidzyńskiej. Najstarszym potwierdzonym przedstawicielem rodziny był Peter Ediger żyjący prawdopodobnie w latach 1685–1745.

Krzesło dla prządki (niem. Spinnstuhl) o wymiarach charakterystycznych dla tego typu mebli (tzn. stosunkowo nisko umieszczonym siedzisku), odznaczało się zdecydowanie ubogim zdobnictwem. Poza drobnymi elementami toczonymi, zwieńczającymi przednie nogi i ramiak boczny, nie posiadało innych detali wykonanych tą techniką. Subtelne profilowanie deseczek oparcia i nadanie regularnego przekroju nogom wskazują jednak na pewną dbałość i staranność wykonania przy jednoczesnej dominującej prostocie. Wydaje się, że wyjaśnienie przyczyny wcale nie jest takie oczywiste i jednoznaczne. Być może wytwórca krzesła nie posiadał zdolności snycerskich i dlatego nie ozdobił bardziej swojego mebla albo cel wykonania zakładał przede wszystkim funkcjonalność danego sprzętu. Prawdopodobnie nie wiązało się ono ani z darem zaręczynowym, ani nie pełniło określonej roli w obrzędowości weselnej, jak inne krzesła dla prządek o znacznie bardziej rozbudowanej ornamentyce. Mebel posiadał bowiem przede wszystkim walory użytkowe. Nie można jednak wykluczyć, że w mennonickiej społeczności stroniącej z zasady od zbytku, nadmierne wyrafinowanie mogło być nieprzychylnie postrzegane. Prostota krzesła może także potencjalnie świadczyć o niższym statusie społecznym jego właściciela. Bez względu na to, jaką wersję przyjmiemy, krzesło stanowiło ciekawy przykład lokalnej wytwórczości.

Krzesło dla prządki zaginęło prawdopodobnie w 1945 r., chociaż zaznaczenie tzw. ptaszkiem w księdze inwentarzowej Regionalnego Muzeum Prus Zachodnich w Kwidzynie może wskazywać, że znajdowało się ono w muzeum w trakcie jednej z powojennych inwentaryzacji. Zasadne wydaje się jednak przyjęcie odmiennego założenia, dotyczącego celu i czasu wykonanego zaznaczenia w księdze. Prawdopodobnie autor jego weryfikował nie stan aktualny muzeum, a jedynie stan księgi z dostępną dokumentacją wizualną.

Literatura: Meblarstwo ludowe w Polsce, Warszawa 1977, s. 125–129; https://www.geni.com/people/Salomon-Ediger/6000000068542878837 (21.04.2021); https://gameo.org/index.php?title=Schweingrube_(Pomeranian_Voivodeship,_Poland) (21.04.2021).

(oprac. J. Jezierska)