Sztandary z przedwojennej kolekcji militariów

Sporą część przedwojennego zbioru militariów stanowiły kopie oraz rekonstrukcje mające pełnić wyłącznie rolę dekoracyjną. Na naszej stronie przedstawialiśmy już odnalezioną niedawno kopię hełmu garnczkowego z kaplicy św. Anny oraz hełmy prętowe z Wielkiego Refektarza. Poza nimi niektóre pomieszczenia ozdabiały również weksylia. Wśród nich były sztandary przedstawiające niemieckie herby.

Sztandary zostały uszyte na przełomie XIX i XX wieku. O ich istnieniu informują nas Sprawozdania Zarządu Towarzystwa Odbudowy i Upiększania Zamku Malborskiego oraz zdjęcia z Malborskich Roczników Odbudowy (Marienburg Baujahr). Ze sprawozdań wiemy, że nad ich stworzeniem czuwał prof. Schaper z Hanoweru, który tworzył ich projekty, natomiast dzięki rocznikom znamy wygląd części z nich. Niestety nie jesteśmy w stanie podać ich dokładnej liczby. Jednakże z analizy źródeł możemy wywnioskować, że było ich co najmniej 14. Okazją do ich uszycia były tzw. Dni Cesarskie, czyli oficjalne wizyty pary cesarskiej na zamku – Wilhelma II Hohenzollerna oraz jego małżonki Augusty Wiktorii. Pierwsze takie wydarzenie miało miejsce 7–8 września 1894 roku, kiedy to cesarz odwiedził zamek z okazji Dni Prowincji Zachodniopruskiej. Zamek w tym czasie był bogato udekorowany. Ozdobiono m.in wschodni portal do Pałacu Wielkich Mistrzów przy którym wisiały dwa sztandary – z herbem rodu Hohenzollernów oraz herbem rodu Oldenburgów, z którego wywodziła się cesarzowa (fot. 1).

Sztandary można dostrzec także na fotografiach z wizyty cesarskiej w dniach 5-6 czerwca 1902 roku, która związana była z zakończeniem prac restauracyjnych na Zamku Wysokim i poświęceniem zamkowego kościoła. Uwieczniono wówczas łącznie osiem różnych sztandarów. Cztery z nich wisiały przy wejściu do Pałacu Wielkich Mistrzów i podobnie jak w 1894 roku nawiązywały do najważniejszych gości zaproszonych na uroczystość (fot. 2). Obok dwóch poprzednich znalazły się tam również dwa sztandary odnoszące się do wielkiego mistrza zakonu joannitów baliwatu brandenburskiego Albrechta, księcia Prus. Patrząc od lewej były to:

1) Sztandar Prus Wschodnich

2) Sztandar rodu Hohenzollernów

3) Sztandar rodu Oldenburgów

4) Sztandar baliwatu brandenburskiego zakonu joannitów

Poza nimi trzy sztandary ozdabiały apartament cesarza w Zimowym Refektarzu (fot. 3):

1) Sztandar z barwami Prus

2) Sztandar wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego

3) Sztandar rodu Hohenstaufów (Szwabii)

Dwa sztandary wisiały w Sali Siedmiofilarowej (fot. 4-5):

1) Sztandar baliwatu brandenburskiego zakonu joannitów – ten sam co przed wejściem do Pałacu

2) Sztandar o nieokreślonym herbie (jasny wspięty lew na jasnym tle)

Sprawozdania podają, że w 1905 roku wykonano 6 „sztandarów niemieckich domów książęcych”, co dawałoby łączną liczbę 14 sztuk. O wyglądzie dwóch z nich informują nas zdjęcia z 1910 roku, z trzeciej wizyty cesarskiej pary w dniach 27–30 sierpnia, tym razem z okazji obchodów 500-lecia bitwy pod Grunwaldem. Wyprawiono wówczas uroczysty bankiet w Sali Siedmiofilarowej (fot. 6). Tam też po bokach kolumn ustawiono 10 sztandarów – osiem z 1902 roku oraz dwa nowe – rodu Wittelsbachów (Bawarii) oraz Wettynów (Saksonii). Ten sam układ sztandarów widoczny jest jeszcze na zdjęciach z 1917 roku. Niestety nie wiadomo gdzie powieszono, ani jak wyglądały cztery pozostałe.

Jeden z przedwojennych sztandarów, przedstawiający herb wielkiego mistrza, zachował się do dnia dzisiejszego w zbiorach Muzeum Zamkowego (fot. 7). Dzięki temu wiadomo jak były wykonane. Sztandary miały wymiary 80×80 cm, uszyte były z jedwabnych tkanin atłasowych, na których wyszywano haftem emblematy. Tło było malowane, a krawędzie emblematów ozdobione sznureczkiem z oplotem metalowym. Trzy krawędzie zdobiły frędzle, natomiast czwarty przymocowany był do drzewca, który się nie zachował (długiego na około trzy metry i zakończonego grotem).

(oprac. dr D. Gosk)