Berło pasterskie, 1884 r.

autor: Józef Borzechowski

miejsce pochodzenia: Bukowo, gmina Sztum

czas powstania: 1884

materiał: drewno

technika: snycerka

wymiary: nieznane

sygnatura: dawny numer W. Pr. 1918

data utraty dzieła: pomiędzy rokiem 1962 a 1970

Berło pasterskie zostało pozyskane do zbiorów muzeum w 1930 r. Jego ówczesną wartość oszacowano na 25 marek niemieckich. Zgodnie z adnotacją w księdze inwentarzowej Regionalnego Muzeum Prus Zachodnich w Kwidzynie (niem. Heimatmuseum Westpreussen in Marienwerder) już wtedy brakowało mu  ok. 40 cm dolnej części. Berło należało do Józefa Borzechowskiego, pasterza z Bukowa (niem. Buchwalde) w powiecie sztumskim. Posiadało zdobienie w postaci górnego pierścienia z motywem Adama i Ewy oraz poniżej umieszczonego pasma, którego wzór tworzyły kościół, plebania, wierni, jeźdźcy, Żydzi, pasterze ze stadem, myśliwi, lwy.

Józef Borzechowski (1848−1910) był naczelnym pasterzem w majątku rodziny Donimirskich. Miał pod swoja opieką stado złożone z ok. 2000 owiec. Jako prosty wieśniak otrzymał jedynie podstawowe wykształcenie. Był jednak osobą artystycznie uzdolnioną i o szerokim wachlarzu zainteresowań. Poza głównym swoim zajęciem zawodowym zajmował się rzeźbą, graniem na instrumentach i wytwarzaniem ich (skrzypce i flety). Ponadto wyplatał kosze, wiązał sieci rybackie. Mimo że głównie pracował w drewnie, techniki plecionkarskie nie były mu obce. Świadczył o tym wieniec dożynkowy, który przez kilkanaście lat zdobił dwór Donimirskich. Berło po J. Borzechowskim otrzymał młodszy syn, który nie mógł jednak pełnić obowiązków pasterskich ze względu na słaby wzrok. Być może dlatego trafiło ono do zbiorów muzealnych, bo nie miało już praktycznego zastosowania. W rzeczywistości był to majstersztyk ludowego artysty.

Opis zabytku  Alfonsa Lemańskiego z 1962 r.:

Prosty, gruby kij zwieńczony był dużą gałką w kształcie spłaszczonej kuli. Pod gałką u szczytu berła wycięta była obręcz-pierścień. U nasady berła znajdowała się wypukła rzeźba, stanowiąca harmonijny odpowiednik górnej gałki. Między tymi dwoma krańcami wił się spiralą ornament pasowo-obiegowy, skierowany z dołu w górę, z wylotem pod pierścieniem gałki. Zdobiny na pasie ornamentacyjnym mieściły się w pozycji pionowej z lekkim pochyłem w lewo…

Borzechowski- muzyk znalazł dokonały sposób na wydobycie rytmu… Podzielił całą tę procesję na 12 oddzielnych fragmentów podpatrzonych w życiu…

Pas obiegowy zagina się trzy razy wokół laski. Powstały trzy zwrotki piosenki, trzy rozdziały powieści — formalnie, treściowo…

Co zamierzał i co potrafił wypowiedzieć artysta? Przede wszystkim odtworzył obraz życia ówczesnej wsi. Jest więc myślistwo i pasterstwo, które artysta umieścił u dołu, bo ono jest podstawą bytu. W drugiej i trzeciej części są negatywne i pozytywne przejawy życia społecznego, np. chłop wiedzie na sprzedaż ostatnią kozę, gdyż zamierza iść do karczmy. Za to rozumni ludzie w dzień świąteczny są radośni: pan jedzie na spacer konno, parobek w nowym kaftanie, kobiety pogadują, ptaszek śpiewa na wierzbie, plebanijka ma zaciszne podcienie, nad kościołem przelatuje sznur dzikich gęsi, a bocian opada na gniazdo; zegar bije i dzwon dzwoni, czyli same prognostyki szczęśliwe.

(A. Lemański, Berło, Litery, 1962, nr 12, s. 30.)

Sposób opisu A. Lemańskiego wydaje się adekwatny dla osoby, która widziała zabytek osobiście. Dlatego wydaje się, że berło należy uznać za stratę powojenną. W księdze inwentarzowej powojennego muzeum prowadzonej od 1970 r. zabytek nigdy nie został umieszczony. A więc już wtedy nie znajdował się w kwidzyńskiej kolekcji.

(oprac. J. Jezierska)