Dar oficerów II batalionu 8 wschodniopruskiego pułku Landwehry nr 45

Na początku marca 1887 roku oficerowie II batalionu 8 wschodniopruskiego pułku Landwehry nr 45, reprezentowani przez podpułkownika Jana Szczepańskiego, wysłali na zamek malborski kilka elementów uzbrojenia, które miały być darem z okazji zbliżających się 90 urodzin cesarza Wilhelma I Hohenzollerna (wypadających 22 marca). Uzbrojenie zostało skompletowane dzięki pomocy kolekcjonera militariów Theodora Josepha Blella oraz rządowego mistrza budowlanego Conrada Steinbrechta. Zebrano wówczas broń z ok. 1350 roku, czyli złotego okresu zakonu krzyżackiego.

W skład daru weszły:

1). Tarcza typu pawęż z herbem zakonu krzyżackiego w postaci czarnego krzyża na białym tle,

2). Hełm znaleziony na brzegu jeziora Drużno, wiązany z bitwą nad Dzierzgonią z 1234 roku, odpowiadający wyobrażeniom z kościoła NMP na Zamku Wysokim,

3). Dwa miecze wydobyte w trakcie bagrowania rzek Tina i Junferlake; ok. 1300 rok,

4). Topór wyłowiony z jeziora Krąg niedaleko dawnego zamku krzyżackiego w Kiszewie,

5). Pancerz kolczy wykonany starą, niemiecką techniką.

Wygląd tych przedmiotów znamy z jednego rysunku oraz dwóch zdjęć archiwalnych. Rysunek pochodzi z marca 1887 roku i pokazuje rozmieszczenie militariów w gablocie (z jakiegoś względu brakuje na nim topora). Starsze zdjęcie, autorstwa Ferdynanda Schwarza, malborskiego fotografa, który pracował dla zamku w latach 1883–1898, przedstawia witrynę ustawioną przy ścianie zachodniej Zimowego Refektarza. Biorąc po uwagę wiszące obok panoplium z uzbrojeniem Reinholda von der Wickerau, które zawisło tam w 1889 roku oraz okres pracy Schwarza, można je datować na lata 1889–1898. Młodsze ze zdjęć znajduje się na powojennej pocztówce wydanej w Dreźnie. Witryna z uzbrojeniem została na nim przedstawiona na ścianie wschodniej Letniego Refektarza, między kominkiem a wyjściem z sali. Samo zdjęcie musiało zostać wykonane po 1906 roku, kiedy to pawęż od oficerów zastąpiono inną, podarowaną zamkowi przez cesarza Wilhelma II. Samą witrynę przestawiono prawdopodobnie w 1902 roku, przy okazji meblowania Zimowego Refektarza na potrzeby wizyty cesarskiej. Jak dotąd udało się zidentyfikować jedynie dwa elementy uzbrojenia z tego zestawu.

Pawęż została wywieziona z zamku w 1945 roku do Muzeum Wojska Polskiego, gdzie przechowywana jest do dzisiaj (nr inw. MWP 180). Mimo, iż oficerowie nie podali miejsca jej pochodzenia, to zakłada się, że do początku XIX wieku znajdowała się w zbrojowni krzyżackiej na zamku w Królewcu.

Hełm obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Zamkowego w Malborku (nr inw. MZM/Mt/592). Jest to kapalin zaopatrzony w policzki, który w okresie regotyzacji zamku służył wielokrotnie za model przy rekonstrukcji wnętrz. Jego wyobrażenie znajdowało się w kościele NMP na Zamku Wysokim, o czym wspominał Jan Szczepański. Chodzi o 111 przedstawień figuralnych zdobiących wnętrze kościoła. Hełm tego typu można dostrzec na głowie zbrojnego, w jednej z arkad, na ścianie południowej zachodniego przęsła. Tamtejsze wyobrażenia Conrad Steinbrecht utożsamiał z postaciami starotestamentowymi. Biorąc jednak pod uwagę wyjątkowo zły stan zachowania polichromii, prawdopodobnie postać ta została namalowana na nowo przez Leopolda Weinmayera, będącego autorem ich restauracji w latach 1883–1885. Dwie trąby na tarczy herbowej mogą sugerować postać Jozuego, zdobywcy Jerycha, natomiast hełm może być inspirowany wyobrażeniami kapalinu lub kapelusza nałożonego na szłom, przedstawianymi w ikonografii z 1 poł. XIV wieku. Tym samym hełm ten nie mógłby pochodzić z lat 30. XIII wieku. Dodatkowo zachowana podpinka oraz wyściółka, pomimo wzmianki o wydobyciu z jeziora, sugerują raczej jakąś późniejszą rekonstrukcję.

(oprac. dr D. Gosk)