Dwa wazoniki ołtarzowe, 4. ćw. XVIII w.

proweniencja: Prusy Królewskie, Stolzenberg?

warsztat: nieznany

fajans pomorski; glina, szkliwo ołowiowe i ołowiowo-cynowe, formowanie na kole, obróbka ręczna, szkliwienie, malowanie na surowym szkliwie związkami miedzi i manganu, wypał tradycyjny

wymiary: wys. 15,5 cm; 15,7 cm

Inw. HMM/1554‒1555

data utraty dzieła: po 1945 r.

W inwentarzu kwidzyńskim zostały zarejestrowane w 1928 roku dwa wazoniki (inw. 1554−1555), które pochodziły najprawdopodobniej z kościoła pw. św. Jana Chrzciela i św. Michała w Bągarcie (niem. Baumgarth) pod Dzierzgoniem. Nie wiadomo na jakich zasadach muzeum weszło w ich posiadanie, bowiem Heym nie odnotował tego. Zapisał tylko, że zostały znalezione w kościele katolickim w tej miejscowości. Jedno naczynie Heym oszacował na 15, drugie na 5 marek.

Niskie, dwuuszne wazoniki o kulistych brzuścach na okrągłych, wysklepionych stopach. Brzuśce u góry przechodzące w lejkowate szerokie wylewy o zaoblonych, grubych krawędziach. Każde naczynie o dwóch wałeczkowatych uchach skręconych spiralnie u góry i u dołu. Oba wazoniki miały taki sam kształt, ale różniły się wystrojem oraz tym, że ten mniej dekoracyjny nie miał na uchwytach górnych guzków. Powierzchnia zewnętrzna i wewnętrzna pierwszego wazonika pokryta była białym szkliwem. Dekoracja malarska na brzuścu przedstawiała pięć drobno ulistnionych łodyżek kwiatowych z centralnym dzwonkiem z trzema pręcikami, ze zwisającymi po bokach rozetkami margerytek i kielichami małych dzwonków, takimi samymi jak centralny. Ów bukiet opracowany był bardzo graficznie, szkicowo. Kielichy i rozetki kwiatowe były malowane kolorem fioletowym o różnym natężeniu, a łodyżki i drobne listeczki nieco rozlewającym się kolorem zielonym. Pod wylewem była malowana ząbkowa falbanka, ale nie wiadomo w jakim kolorze. Barwnikiem fioletowym wykonano trzy dookolne linie u podstawy brzuśca, jak też podkolorowano guzki na uchach. Drugi wazonik był jedynie szkliwiony na kolor brązowy tak zewnątrz, jak i wewnątrz.

Waldemar Heym odnalazł w opracowanym przez Bernharda Schmida katalogu zabytków rejonu sztumskiego analogiczne fajansowe naczynie z kościoła w Bągarcie. Schmid pisał, że miało 16 cm wysokości było szkliwione na żółto i zielono, a wykorzystywano je do kompozycji kwiatowych ustawianych na ołtarzu.

W przedwojennych zbiorach gdańskiego muzeum znajdował się nieco niższy (14,6 cm), ale podobnego kształtu i dekoracji dwuuszny wazonik ołtarzowy zakupiony w 1890 roku (Kgm 1560), który zaginął po II wojnie światowej. Kwidzyńskie wazoniki, podobnie jak gdański można datować na 3-4 ćwierć XVIII wieku. Wskazuje na to szkicowy sposób malowania wiązanki kwiatowej, taki sam jaki występuje na kaflach piecowych z tego czasu. Wiemy też z historii kościoła bągarckiego, że został on mocno zniszczony w czasie drugiej wojny szwedzkiej i długo stał spustoszony. Dopiero w latach 30. XVIII wieku został odbudowany, ale w 1794 roku spłonęła drewniana wieża, która przyczyniła się do kolejnych szkód budowlanych. Dopiero rok później oddano kościół wiernym. I prawdopodobnie z tego mniej więcej czasu pochodziły zaginione wazoniki ołtarzowe.

Lit.: Die Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Stuhm, bearb. B. Schmid, Danzig 1909, s. 32−33; Straty wojenne Muzeum Miejskiego i Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Gdańsku, t. 3, Straty w dziedzinie ceramiki, oprac. E. Kilarska, M. Gliński, Gdańsk 2007, s. 154 [kat. 22].

(oprac. dr B. Pospieszna)