Ernst Börschmann (1873‒1949)

Ernst Johann Robert Börschmann (fot.1) urodził się 18 lutego 1873 roku w Prökuls (dziś Priekule, Litwa). W 1891 roku po ukończeniu Gimnazjum Humanistycznego w Kłajpedzie rozpoczął studia w Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie Charlottenburgu na kierunku architektura i budownictwo, które ukończył w 1896 roku. Jeszcze w czasie studiów brał udział w pracach konstrukcyjno-budowlanych nowego kościoła garnizonowego w Toruniu, zaprojektowanego w stylu neogotyckim przez architekta wojskowego Ferdinanda Schönhalsa. Po zdaniu egzaminów zawodowych w 1901 roku Ministerstwo Wojny przydzieliło mu pracę inspektora w Pruskiej Administracji Budowlanej Wojska w Poznaniu i Wrześni, którą zakończył w 1902 roku. W tym też roku został przeniesiony do niemieckiego kontyngentu wojskowego wielonarodowej koalicji (Eight-Nations-Alliance) w Chinach, jako zastępca architekta. W czasie tej dwuletniej służby w Chinach, m.in. pod wpływem jezuity Josepha Dahlmanna (1861‒1930), słynnego orientalisty, którego tam poznał, zainteresował się tamtejszą architekturą świątyń. Szczególnie jedną – Świątynię Lazurowych Obłoków w Pekinie ‒ szczegółowo zinwentaryzował, sfotografował i opisał, a po powrocie do Berlina opublikował pracę na jej temat. Dzięki dużemu zainteresowaniu i przy pomocy wpływowych przyjaciół, udało mu się uzyskać względy Oswalda barona von Richthofen (1847‒1906), sekretarza stanu w niemieckim Ministerstwie Spraw Zagranicznych i przyznano mu trzyletnie (1906-1909) stypendium, na fotograficzne i architektoniczne udokumentowanie architektury chińskiej, zwłaszcza pagód. Postać barona dyplomaty jest tu szczególna, gdyż to w jego rodzinie, w drugiej linii po mieczu był słynny geograf, kartograf i badacz Chin Ferdinand von Richthofen (1833‒1905), który wprowadził do obiegu naukowego i popularno-naukowego termin jedwabny szlak (niem. Seidenstrasse) i z pewnością jego siedmiotomowe dzieło na temat Chin, nie było nieznane Börschmannowi.

Podczas tej drugiej ekspedycji po kilkunastu prowincjach Chin, zwiedzając w marcu 1908 roku małą stację misji katolickiej w górach w prowincji Shaanxi otrzymał od franciszkanina Athanasiusa Goettego (11.04.1857–29.03.1908), wikariusza apostolskiego i pierwszego amerykańskiego biskupa w Chinach nowe detale architektoniczne z szarej glinki, wypalone w 1907 roku w chińskiej cegielni ulokowanej na północny-zachód od Xi’an, stolicy prowincji Shaanxi, które w następnym roku przekazał konserwatorowi Conradowi Steinbrechtowi (fot. 2). Nie wiadomo co skłoniło Börschmanna, aby zrobić ten przekaz do Malborka. Możemy tylko pośrednio domniemywać, iż znał zamek i zbiory zamkowe, gdyż w latach 1905‒1907 mieszkała tu jego starsza siostra Anna (1871–1939), która była nauczycielką matematyki w Szkole Luizy i w Seminarium Nauczycielskim. A po pierwszym powrocie z Chin mógł ją odwiedzić i przy okazji zwiedzić zamek. Z późniejszych listów Börschmanna i Steinbrechta wiemy, że transport chińskich detali wysłany maju 1909 roku nie dotarł do zamku w dobrym stanie. W trakcie długiej podróży niektóre zostały uszkodzone, co widać na późniejszej fotografii zamkowego magazynu detali.

Po powrocie z Chin, aż do wybuchu I wojny światowej, dzięki wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych kontynuował swoje prace badawcze na miejscu w Berlinie, dużo publikując na temat architektury i jej społeczno-religijnych uwarunkowań w kontekście kultury. W 1912 roku był kuratorem wystawy poświęconej chińskiej architekturze w Muzeum Rzemiosł Artystycznych w Berlinie, której towarzyszył mały katalog. W latach 1918‒1921 Börschmann był nauczycielem akademickim na Uniwersytecie w Królewcu (dziś Kaliningrad, Rosja), a następnie na Politechnice Berlińskiej, gdzie w 1927 roku uzyskał tytuł profesora. W obu wyższych szkołach wykładał historię architektury chińskiej. Po raz trzeci odbył wyprawę naukową do Chin latach 1933–1937. W jej wyniku przywiózł wiele fotografii zabytków, sporządził dużo planów budowlanych i rysunków. Po powrocie został wykładowcą na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie, gdzie po II wojnie światowej uzyskał profesurę z sinologii. Zmarł 30 kwietnia 1949 roku w Bad Pyrmont w Dolnej Saksonii.

Bibl.: APM, AZOZ, sygn. 206/549: Akten der Königl. Schlossbauverwaltung betr. die Wiederherstellung des Schlosses von Januar bis Dezember 1909, s. 214‒222; Przywracanie historii. Losy malborskich zbiorów po II wojnie światowej, red. A. Siuciak, Malbork 2015, s. 121‒127; https://straty.zamek.malbork.pl/elementy-chinskiej-konsoli-xix-xx-w/ (dostęp 24.09.2019); E. Kögel, The Grand Documentation. Ernst Boerschmann and Chinese Religious Architecture (1906‒1931), Berlin, Boston 2015.

(oprac. dr B. Pospieszna)