Johann Adam Breysig (1766–1831)

Malarz specjalizujący się w twórczości pejzażowej, rysownik, twórca dekoracji teatralnych, teoretyk sztuki, pisarz, pedagog. Urodził się w roku 1766 w nadreńskiej miejscowości Leutesdorf w powiecie Neuwied. Zmarł w Gdańsku w roku 1831; w mieście, w którym spędził dojrzałe i twórcze lata swego życia, oddziaływując na jego pejzaż kulturalny. Pierwsze nauki pobierał u malarza dekoracji teatralnych Petera Beckenkampa w Koblencji; następnie przez pewien czas współpracował z wędrowną grupą teatralną, wykonując dla niej scenografie. Od 1791 roku pracował na dworze księcia Friedricha Albrechta Anhalt-Bernburg w Bernburgu i Ballendstedt. W roku 1792 odbył podróż studyjną do Italii, gdzie m.in. namalował w ośmiu częściach widok Rzymu, zdjęty z pałacu cesarskiego na Palatynie. Na podstawie tych kompozycji w roku 1800 wraz z Carlem Ludwigiem Kaazem i Franzem Tielkerem stworzył w Berlinie pierwszą w Niemczach panoramę Wiecznego Miasta. W roku 1799 król pruski Fryderyk Wilhelm III powołał go na stanowisko profesora w magdeburskiej Szkole Sztuk Pięknych i Rzemiosł (Kunst- und Handwerkerschule). W latach 1804–1806 oraz po reaktywacji w latach 1809–1831 kierował i nauczał w gdańskiej Szkole Sztuk Pięknych i Rzemiosł, mającej wówczas swoją siedzibę w Bramie Długoulicznej. Do jego uczniów należeli m.in.: Carl August Gersdorff (późniejszy kierownik budowlany na zamku malborskim), Johann Baptista Breysig, August Lobegott Randt, Michael Carl Gregorovius, Christian Gottlieb Ludwig oraz Johann Carl Schultz. W latach dwudziestych XIX wieku organizował pierwsze nad Motławą wystawy sztuki dawnej i współczesnej. Wspólnie z Johannem Danielem Hinckelem opracował tekę z widokami Gdańska i okolic, rytowanymi w 1805 roku w pracowni Christiana Haldenwanga w Karlsruhe. Pracował nad uporządkowaniem galerii malarstwa, rysunku i grafiki należącej do Jakoba Kabruna, gdańskiego kupca i kolekcjonera. Zajmował się także konserwacją dzieł sztuki.

Przez wiele lat, po rozpoczęciu pod egidą nadprezydenta prowincji pruskiej Heinricha Theodora von Schöna tzw. „romantycznej restauracji” pokrzyżackiej warowni w Malborku, współpracował z Zarządem Odbudowy Zamku (Schloßbauverwaltung), wykonując w latach 1818–1821 samodzielnie i przy udziale swoich uczniów z gdańskiej szkoły szereg jej widoków i rysunków pomiarowo-dokumentacyjnych architektury. Dziś o pracach tych wiemy głównie z literatury. Według informacji historyka sztuki Rudolfa Bergau’a przekazanych w berlińskim, ilustrowanym czasopiśmie „Die Dioskuren. Deutsche Kunst-Zeitung. Hauptorgan der deutschen Kunstvereine” z roku 1864 Breysig był autorem ponad 20 (o dość znacznych wymiarach) akwarel z widokami nadnogackiego monumentu. Ukazywały one pokrzyżacki zamek w różnych ujęciach m.in.: od strony Nogatu, Przedzamcza północnego, Podzamcza zachodniego oraz wnętrze Wielkiego i Letniego Refektarza na Zamku Średnim. Gdański profesor wykonał także (najprawdopodobniej farbami wodnym) widok portalu kościoła Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim, zwanego od 1417 roku Złotą Bramą, jego rzuty i trzy przekroje, a na 54 kartach (w skali 1:1) opracował drobiazgową dokumentację rysunkową jego dekoracji rzeźbiarskiej. Zinwentaryzował polichromie w kościele Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim oraz drewniane ławy i stalle. Ponadto wykonał widok wielkiego, obłożonego barwną mozaiką posągu Matki Bożej z Dzieciątkiem w niszy zewnętrznej świątyni zamkowej, 6 rysunków z dekoracją reliefową portali kaplicy św. Anny, trzy przerysy płyt nagrobnych wielkich mistrzów znajdujących się w jej wnętrzu oraz niektórych detali architektonicznych Wielkiego Refektarza.

W drugiej połowie XIX wieku gros malborskich prac dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku znajdowało się w rękach spokrewnionej z artystą Phillipine Breysig. Według inwentarza Zamku Średniego z roku 1894 dwanaście bliżej nieokreślonych widoków pokrzyżackiej warowni należało do zbiorów Zarządu Odbudowy Zamku i przechowywano je w szafie w Sypialni Wielkiego Mistrza na głównej kondygnacji Pałacu Wielkich Mistrzów.

W zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku zachowała się akwarela Breysiga przedstawiająca widok Kwidzyna z zespołem katedralno-zamkowym od południowego zachodu.

(oprac. J. Lijka)