autor: nieznany
miejsce powstania: Gliwice (Królewska Odlewnia Żeliwa)
czas powstania: ok. 1823 rok
technika: odlew
materiał: żeliwo
wymiary: wys. 48 cm, szer. 38 cm, gł. 19 cm
pierwotna lokalizacja: wyższa kondygnacja piwniczna Pałacu Wielkiego Mistrza (wg. Inwentarza Zamku Średniego z 1894 roku)
Zaginiona po 1945 roku
Kopia szczecińskiej antaby dla Malborka powstała w 1823 roku, lub krótko przed tą datą, równocześnie z drugim bliźniaczym egzemplarzem przeznaczonym dla muzeum przy Gimnazjum Mariackim w Szczecinie (przekazanym następnie do zbiorów Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde).
Druga kopia kołatki obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie (zob. K. Krasnodębska: Antaba w kształcie głowy gryfa, [w:] Złoty wiek Pomorza sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku, red. R. Makała, Szczecin 2013, s. 338, poz. 40).
Genezy powstania obu kopii prawdopodobnie należy upatrywać w działalności nadprezydenta Prus Zachodnich Theodora von Schöna (1773–1856) i współpracującego z nim prof. Johanna Büschinga (1783–1829). Ten drugi na przełomie lat 1819 i 1820 odbył podróż po obszarze dawnego państwa krzyżackiego, prowadząc rozpoznanie krzyżackiej architektury, sztuki i dokumentów. W wyniku zleconej przez Schöna wyprawy badawczej powstała książka, która leżała u podstaw propagowania idei tzw. romantycznej odbudowy zamku w Malborku zatytułowana Das Schloss der deutschen Ritter zu Marienburg (Berlin 1823).
Zapewne w tym środowisku, zajmującym się problematyką restauracji zamku malborskiego, szczeciński zabytek został uznany za bardzo wartościowy dla prowadzonych wówczas prac przy kościele zamkowym. Faktem jest, że prof. Büsching osobiście zaangażował się w sprawę wykonania kopii antaby. Czas powstania tego zabytku był bowiem bardzo bliski dacie konsekracji kościoła konwentualnego po jego rozbudowie (1 maj 1344 roku). Także ikonograficzna treść wyobrażeń z kołatki, gdzie został uwypuklony wątek patronki zakonu krzyżackiego jako Królowej Niebios i Matki Syna Bożego, w sposób szczególny wpisywał go w kontekst prowadzonych w Malborku prac. Tronująca Madonna z Dzieciątkiem, wyobrażona w zwieńczeniu antaby, w ogólnym ujęciu mocno przypomina przedstawienie ze zwornika kościoła zamkowego w Malborku, a ideowym sensem całości treści jest ukazanie genealogii Jezusa.
(oprac. B. Butryn)
Marienburg Baujahr 1894, il. 37.