W zasobie Herder-Institut für historische Ostmitteleuropaforschung w Marburgu znajdują się materiały, zarówno zdjęcia jak i archiwalia, dotyczące Malborka i Kwidzyna. Dlatego też ważnym etapem naszego projektu było przejrzenie zasobów tej instytucji pod kątem historii zamkowych kolekcji. Pod koniec października, członkinie zespołu ds. strat – Joanna Czarnowska i Aleksandra Siuciak – przeprowadziły kwerendę w tym zakresie. W kręgu naszych zainteresowań znalazły się dwa działy instytutu: Bildarchiv oraz Dokumentesammlung.
W dziale Bildarchiv znajduje się szereg zdjęć oraz widokówek będących źródłem ikonograficznym dla przedwojennego Malborka i Kwidzyna. Przedstawiają one m.in. wygląd zewnętrzny obu zamków, a także ich wnętrza i niejednokrotnie wyposażenie. Te ostatnie stanowią nieoceniony materiał badawczy do historii zgromadzonych zbiorów.
W dziale dokumentów, przeprowadzono kwerendę w zasobach:
– Notizen, Fundbeschreibungen und Museumsangaben aus der Kreis Marienwerder, Marienburg, Rosenberg, Danzig (sygn. DSHI 100 Engel 131) – to ciekawy materiał, przydatny głównie dla archeologów zajmujących się historią badań archeologicznych na terenie Malborka, Kwidzyna oraz całych Prus Wschodnich; zawiera wiele wypisów (fiszek) dotyczących prowadzonych badań terenowych oraz dokonanych znalezisk (m.in. badania w Malborku – w obecnych dzielnicach Wielbark, Kałdowo, Piaski);
– akta konserwatora Bernharda Schmida (sygn. DSHI 100 Schmid) – obszerny materiał zawierający akta personalne, dokumenty, materiały, dzienniki, listy napisane przez Schmida, oraz korespondencję skierowaną do konserwatora. W omawianym zasobie znajduje się m.in. Tagebuch Bernhard Schmid 1942−1945 (sygn. DSHI 100 Schmid 9) – osobisty dziennik Schmida oraz korespondencja z lat 1908−1946 (sygn. DSHI 100 Schmid 10). Listy napisane do Schmida przez dawnych mieszkańców Malborka – naocznych świadków wydarzeń początku 1945 roku – zawierają m.in. opisy malborskiej warowni i sytuacji w mieście, dokonanych zniszczeń wojennych, losów rodzin i ich dobytku. Materiały te wymagają głębszej analizy.
– zasób pod sygn. DSHI 100 Hauke – zawierający korespondencję z lat 1945−1957 dokumentującą proces wydawniczy publikacji Die Marienburg. Ihre Baugeschichte, autorstwa B. Schmida (wyd. Würzburg 1955), której wydawcą był Karl Hauke. Oprócz korespondencji znajdują się tutaj również rękopis pracy oraz egzemplarze korektorskie, zgromadzony materiał ilustracyjny, a także dokumenty m.in. odnośnie honorariów autorskich.
Pośród tych materiałów znajduje się list napisany 25 grudnia 1946 roku przez księdza Konrada Willa – proboszcza kościoła św. Jana na Starym Mieście w Malborku, skierowany do Bernharda Schmida. W liście tym ksiądz dopytuje o zabytki z zamku; przekazuje również informacje odnośnie zniszczeń dokonanych na zamku, a także w malborskich kościołach i mieście. Z pewnością jest to część korespondencji prowadzonej przez proboszcza i konserwatora. Do tej pory znany nam był list B. Schmida, również z grudnia 1946 roku (opublikowany w gazecie Marienburger Zeitung w 1971 roku), w którym konserwator szczegółowo informował księdza Willa o fakcie ukrycia niektórych zabytków np. Poliptyku Grudziądzkiego, figury Chrystusa w Ogrójcu, witraży, czy innych dzieł sztuki.
Zgromadzony w Marburgu materiał źródłowy, po opracowaniu, z pewnością będzie znakomitym uzupełnieniem wiedzy na temat powojennej sytuacji zamku i zgromadzonych w nim zbiorach, dokumentacją podejmowanych działań oraz świadectwem świadomości społecznej i odpowiedzialności za zabytki pieczołowicie gromadzone przez ostatnie kilkadziesiąt lat przed wybuchem II wojny światowej.
(oprac. A. Siuciak)
fot. A. Siuciak, J. Czarnowska.
