Maselniczka w kształcie kapusty, 1890‒1907

proweniencja: Vallérysthal, Lotaryngia, Francja

Zakład: Huta Szkła w Vallérysthal (Cristallerie de Vallérysthal & Portieux)

materiał: szkło prasowane, barwione w masie związkami manganu na kolor fioletowy, transparentny

technika produkcji: półmechaniczna, wytłaczanie za pomocą tłoczników metalowych tzw. hutnicze prasowanie

wymiary: średnica podstawy 10,5 cm, wys. 16,5 cm

dawny numer inwentarzowy: Inw. HMM/14

data utraty zabytku: 1945 r.

14 kwietnia 1925 roku zaginioną dziś maselniczkę (niem. Butterdose) zakupiono do zbiorów kwidzyńskiego muzeum od Kowalskiego, właściciela ziemskiego z Ryjewa za 5 marek (ryc. 1).

Był to dwuczęściowy pojemnik na masło w kształcie okrągłej główki kapusty, wykonany z fioletowego szkła. Dolna część w formie okrągłej miseczki okolonej pięcioma wywiniętymi i mocno użylonymi liśćmi kapusty. Nakrywa okrągła, nieco płaska, okolona liśćmi kapusty przylegającymi do korpusu i tworzącymi u góry niewielki stożek. Przedmiot ten miał utrąconą niewielką część krawędzi jednego liścia. Na spodzie naczynia był napis: Vallerysthal.

W znanych katalogach handlowych Zjednoczenia Hut Szkła w Vallérysthal i Portieux z lat 1902, 1907, 1908 i 1914 znajdowały się modele maselniczek w kształcie główki kapusty (fr. chou) ze szkła transparentnego, barwionego w masie przede wszystkim na kolor zielony (Chou ref. 3822) i ze szkła opalowego w kolorach białym, zielonym, niebieskim i różowym (Chou ref. 3835). We wcześniejszych katalogach miały one numery referencyjne 3822 lub 3835, zapewne w zależności od rodzaju szkła. W katalogu z 1914 roku model ten występował pod nazwą „Chou 6719” i były to najczęściej egzemplarze wykonane ze szkła opalowego w hucie w Portieux. Wymiary maselniczek w zależności od miejsca produkcji były różne. Te z Vallérysthal miały średnicę dna 10 cm, a wysokość równą 16,5 cm (ryc. 2). Natomiast z Portieux wykonane w 1914 roku były mniejsze. Miały średnicę dna 8 cm, a wysokość równą 10 cm. Jeśli chodzi o znakowanie tych przedmiotów, to nazwa miejscowości Vallérysthal zapisana odręcznie kursywą i podbarwiona lub stemplowana występowała na naczyniach huty z lat 1890‒1898 (ryc. 3). Zatem niewykluczone, że kwidzyński egzemplarz mógł powstać jeszcze w końcu XIX wieku.

Moda na dekoracje stołu oraz naczynia w kształcie owoców i warzyw zapoczątkowana była w okresie renesansu, np. we Włoszech produkowano majolikowe misy z owocami. W okresie baroku, od lat 40. XVIII wieku, wraz ze zmianami technologicznymi w ceramice wyrabiano fajansowe i porcelanowe naczynia, jak teryny w kształcie m.in. kapusty, melona, kalafiora czy szparagów. Moda ta odrodziła się w okresie historyzmu. Popularne były nadal modele naczyń w różnych dziwnych kształtach, zarówno fajansowe jak i szklane. Jednym z wiodących w tym nurcie wzornictwa po 1872 roku było Zjednoczenie Hut Szkła w Vallérysthal i Portieux. Ich szklane wyroby cieszyły się długo wzięciem nawet u najbardziej wyrafinowanej klienteli, chociażby rodziny cara Mikołaja II.

Lit.: Société Anonyme des Verries Réunies Vallérysthal &Portieux. Établissement de VALLÉRYSTHAL (Lorraine), Collection de dessins représentant les demi-cristaux moulés de II. et III. Parties du tarif, 1907 (katalog handlowy), s. 237: Beurriers non rebrûlés. Folio 231, nr 3822. https://www.glas-musterbuch.de/Vallerysthal-Portieux-1907.189.0.html (27.04.2021), https://www.cristalleriedevallerysthal.fr/histoire/ (26.04.2021); http://opaline.defoire.pagesperso-orange.fr/opale/articles/beurriers.html (28.04.2021).

(oprac. dr B. Pospieszna)