Straty

Naczynia od Franza Nasta z Unterwalde w zbiorach Heimatmuseum w Kwidzynie

W dniu 22 kwietnia 1925 roku kupiec Franz Nast z Unterwalde (Jałowiec, gm. Ryjewo) sprzedał Waldemarowi Heymowi do kwidzyńskich zbiorów muzealnych:

barokową, intarsjowaną szafę narożną z datą 1797 w naczółku (HMM 47) za 40 marek;
płaski talerz fajansowy (śr. 24,4 cm, wys. 2,8 cm) – na kołnierzu niebieskie kółka z niebieskich niezapominajek z dwoma listkami każda; na lustrze: w zewnętrznym kole czerwone tulipany, w wewnętrznym kole: niezapominajki i w środkowym punkcie czerwony tulipan z niebieskiego bukietu dopasowany (HMM 48), za 5 marek;
głęboki talerz fajansowy (śr. 24,7 cm, wys. 3,9 cm) – na kołnierzu niebieskie i czerwone kwiatki (6), na lustrze bukiet z dwoma, dużymi, czerwonymi różami, dużym, niebieskim astrem i z trzema niebieskimi i fioletowymi małymi kwiatkami, sygn. drukowanym znakiem kotwicy (HMM 49), za 7 marek;
płaski talerz fajansowy (śr. 20 cm, wys. 2 cm) o dekoracji przedstawiającej dwie krowy wykonanej w technice czarnego druku transferowego (HMM 50); za 3 marki;
dzbanuszek (wys. 12,5 cm) z fajansu angielskiego ozdobiony plastyczną aplikacją z ornamentem kwiatowym w punktach mocowania. Pod wylewem męska maska, a po jej obu stronach na brzuścu brązowe dwie sceny (dama i mężczyzna siedzący na sofie i scena pasterska) opracowane w reliefie. Na zewnętrznej powierzchni spieki. Pokrywka zagubiona (HMM 51), za 5 marek;
porcelanową filiżankę ze spodkiem sygn. „orzeł” i „KPM” (HMM 52 a-b), za 10 marek;
fajansową filiżankę ze spodkiem ozdobioną czarnym pejzażem górskim z morzem, jadącą damę z myśliwym przed czarnym domem, pejzaż nadrzeczny z mostkiem na pierwszym planie wędkującą w pobliżu dziewczynę; sygn. „190”. Spodek: pejzaż wiejski, nizinny z chatą, krową i pastuszką; sygn. „SP 20” (HMM 53), za 10 marek;
angielski dzbanuszek ozdobiony pejzażem z zamkiem (HMM 54), za 10 marek;
angielski dzbanuszek lustrowy z motywem kwiatów (HMM 55), za 3 marki;
szklanica z czeskiego szkła z inskrypcją „Auf Freudenschaft” (HMM 56), za 5 marek;
kubek z czeskiego szkła z inskrypcją „Vergieß mein nicht” (HMM 57), za 3 marki;
fajansowa wanienka (HMM 58), bez podanej wartości;
mała teryna z pokrywą; czerwono-czarna kamionka (wys. 8 cm); uszkodzone ucho i wyszczerbiony brzeg wylewu (HMM 59), bez podanej wartości;
porcelanowy lichtarz (wys. 21,4 cm) o stopie i zakończeniu w miedzianej oprawie. Trzon: na występie kolumny o ośmiobocznym trzonie czerwono-biała papuga i zielona palma (HMM 60), za 8 marek;
lichtarz (wys. 21 cm) w miedzianej oprawie. Trzon: porcelanowa figurka mężczyzny w niebieskim surducie, białej kamizelce, czarnych spodniach, białych pończochach (HMM 61), za 8 marek, klejona.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925−1944, s. 6–7, inw. 47–61.

Z całego zespołu zabytkowych przedmiotów sprzedanych przez Nasta do czasów obecnych zachowała się jedynie narożna, intarsjowana szafka z datą 1798. Została zarejestrowana 19.XII.1970 roku w księdze inwentarzowej Kolekcji Sztuka Zamku w Kwidzynie pod nr MK/S/44. Jej wymiary: wys. 215 cm, szer. 77 cm.

W zapisach inwentarzowych Heyma, nawet dosyć dokładnych trudno jest konkretnie wskazać, jaki przedmiot był w zbiorach. Tam, gdzie zostawił on niewielki szkic muzealium, można przeanalizować kształt i dekorację wraz z opisem i spróbować odnaleźć w różnych innych zbiorach lub kolekcjach prywatnych podobne naczynia, bowiem były to wyroby produkowane seryjnie. Przy tym konkretnym zakupie Heym zwrócił uwagę i narysował porcelanową filiżankę (HMM 52a−b), dwa angielskie dzbanuszki (HMM 54–55), szklankę upominkową z czeskiego szkła (HMM 56), kubek z czeskiego szkła w podobnym stylu jak szklanka (inw. HMM 57) i fajansową wanienkę? (HMM 58). W tych przypadkach, gdzie drobiazgowo opisał niektóre naczynia i ich znakowanie, a nie umieścił szkicu rysunkowego bardzo trudno jest dopasować podobne przedmioty. Nie wiadomo też, dlaczego bardzo skromne w kształcie i dekoracji naczynie, które nazwał najpierw dzieżą, a następnie wanną (inw. HMM 58) naszkicował w inwentarzu, a ciekawsze i wartościowsze przedmioty, takie jak np. oba lichtarze (HMM 60–61), nie.

Poz. 4. Talerz z przedstawieniem dwóch krów, 1830–1840

Proweniencja: Wielka Brytania, Staffordshire, Longton

Warsztat: prawdopodobnie „Thomas&John Carey”

Marka, napisy: brak

Materiał: fajans delikatny; odlew z formy, szkliwo, niebieski i czarny druk transferowy, kilkakrotne wypalanie

Wymiary: śr. 20 cm, wys. 2 cm

Inw. HMM 50

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 6–7, inw. 50.

Talerz płaski, okrągły z serwisu obiadowego; na kołnierzu niebieski motyw kwiatowej gałęzianki i rokokowy ornament. Na lustrze dekoracja pejzażowa z dwoma krowami na łące pośród gór wykonana w czarnym kolorze.

Choć Heym nie wykonał szkicu tego naczynia to na podstawie szczegółowego opisu możemy domniemywać, iż kwidzyński talerz był dekorowany wzorem pt. „Domestic Cattle” (ryc. 1) z ok. 1820 roku w technice druku transferowego, charakterystycznym dla manufaktury Thomas&John Carey. Carey’owie od 1818 roku razem prowadzili zakład w Lane End przy High Street, a następnie w latach 1827–1842 „Anchor Works” w Longton. Stosowanie dwóch kolorów druku transferowego było wprowadzone na angielskie naczynia fajansowe dopiero w latach 30. XIX wieku, stąd możliwe określenie datowania naczynia z kwidzyńskich zbiorów na lata 1830–1840; zob.: http://printedbritishpotteryandporcelain.com/what-did-they-make/pottery-item/pickle-set; http://printedbritishpotteryandporcelain.com/who-made-it/carey-maker (12.07.2019); Rosemary Halliday, Richard Halliday, Extraordinary British Transferware: 1780–1840, Schiffer Publishing Ltd. Atglen 2012, s. 31.

Poz. 5. Mlecznik z dekoracją w typie féte galante, ok. 1770 r.

Proweniencja: Wielka Brytania, Staffordshire

Warsztat: prawdopodobnie zakład Josiaha Wedgwooda

Marka, napisy: brak

Materiał: fajans delikatny, typ Creme Ware, odlew w formie, brązowy druk transferowy, kilkakrotne wypalanie

Wymiary: wys. 12,5cm

Inw. HMM 51

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 6–7, inw. 51.

Dzbanuszek o uchu skręconym z dwóch wałeczków ozdobiony plastycznie opracowanym ornamentem kwiatowym w punktach ich mocowania. Pod wylewem męska maska, a po jej obu stronach na brzuścu brązowe dwie sceny: dama i mężczyzna siedzący na sofie i z drugiej strony naczynia scena pasterska. Było to zapewne przedstawienie siedzącego pod drzewem pasterza z owcami u stóp. Na zewnętrznej powierzchni spieki. Pokrywka zagubiona.

W Heimatmuseum w Wolgast znajduje się mlecznik z angielskiego fajansu delikatnego (ryc. 2), którego opracowanie ucha jest takie, jak opisywał Heym. Ponadto jest ono ozdobione brązową dekoracją wykonaną w technice druku transferowego, jedynie tematyka przedstawienia jest inna niż na kwidzyńskim. W ten sposób kształtował naczynia warsztat Josiaha Wedwooda I. To drugie przedstawienie to zapewne siedzący pod drzewem pasterz z kosturem i owieczkami u boku, jakie spotykamy na naczyniach Wedgwooda do kawy i herbaty. Najprawdopodobniej oba druki transferowe „Tea Party” (1755–1770) i „Seated Shepherd” były autorstwa Roberta Hancocka wykonane dla manufaktury porcelany w Worcester (zob.: Wolfgang Rudolph, Sailor Souvenirs. Stoneware, Faiences and Porcelain of three Centuries, Edition Leipzig, Leipzig 1985, s. 53, ryc. 39, https://www.liveauctioneers.com/en-gb/item/27669585_an-18th-century-wedwgood-creamware-tea-caddy; http://printedbritishpotteryandporcelain.com/what-did-they-make/pottery-item/plate-5 (16.07.2019)).

Poz. 6. Filiżanka do herbaty, 1823–1832

Proweniencja: Niemcy, Berlin

Warsztat: Königliche Porzellan Manufaktur

Marka, napisy: sygn. pruski orzeł i litery „KPM”; napis „Zur Erinnerung”.

Materiał: porcelana; odlew w formie, szkliwo białe, farby naszkliwne w kolorze zielonym, kilkakrotne wypalanie

Wymiary: brak ( na podstawie analogicznych modeli można określić jej wysokość na ok. 7,6 cm)

Inw. HMM 52 a

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 7, inw. 52a–b.

Filiżanka jednoucha ze spodkiem z serwisu herbacianego.

Szeroka czasza filiżanki na wysklepionej stożkowato stopie. Ucho w kształcie ceownika wysunięte w górę nad krawędź. Korpus naczynia ozdobiony malowanym motywem zielonej róży i zielonych drobnych kwiatów luźno rozrzuconych w typie Indische Blumen. W opisie jest informacja, że filiżanka była sygnowana znakiem orła i literami KPM (Königliche Porzellan Manufaktur), co wskazuje na markę berlińskiej Królewskiej Manufaktury Porcelany z lat 1823–1832. W opisie Heym dodał adnotację „Zur Erinnerung” (Na pamiątkę). Nie wiadomo czy ten zapis odnosił się do tekstu inskrypcji na filiżance, ale najprawdopodobniej tak.

Forma filiżanki – waza z gładkim uchem. Model nr 6 z cennika „Preis-Courant 1830” berlińskiej manufaktury. Ten typ dekoracji w kolorze zielonym (Indische Blumen) znany z Miśni, był chętnie naśladowany przez inne ośrodki, np. z Nymphenburga (ok. 1713 r.), Derbyshire (70. XVIII w.), ale również z Berlina (ok. 1780). Ten wzór był także modny w XX wieku (Miśnia, Herend, Rosenthal) (zob. https://de.wikipedia.org/wiki/Historische_Tassengorm_der_KPM_Berlin&oldid+180247027; https://hiveminer.com/Tags/kupfergr%C3%BCn (16.07.2019)).

Poz. 8. Mlecznik, ok. 1820–1845

Proweniencja: Wielka Brytania, Staffordshire, Burslem

Warsztat: prawdopodobnie E. Wood&Sons

Marka, napisy: brak

Materiał: fajans delikatny (ang. Creme Ware); odlew w formie, szkliwo białe, farby naszkliwne na bazie miedzi, farby lustrowe; kilkakrotne wypalanie

Wymiary: wys. 8,2 cm

Inw. HMM 54

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 7, inw. 54.

Korpus dzbanuszka beczułkowaty na niskim, wałeczkowatym pierścieniu podstawy. Wylew szeroki, prosto zakończony z wydzielonym, szerokim, tzw. „ptasim” dzióbkiem. Ucho kanciaste, w kształcie litery „J”. Dekoracja pasowa. Górą biała z krawędzią malowaną karminową, miedziową farbą lustrową. Na pasie fryzu z lewej strony zamek, z prawej pejzaż wiejski, zamek i cztery działa na liliowym tle.

Kształt dzbanuszka jest typowy dla naczyń zakładu „Enoch Wood&Sons” z lat ok. 1820–1845. Firma pod tym szyldem działała w Burslem w latach 1810–1846. Nie wiadomo, jaką techniką została wykonana dekoracja pejzażowa na fryzie. Mogła to być zarówno reliefowa, jak też mógł to być druk transferowy (zob. Robin Hildyard, English Pottery 1620–1840, V&A Publications, London 2005, s. 175, ryc. 99).

Poz. 9. Mlecznik, ok. 1830–1850

Proweniencja: Wielka Brytania, Staffordshire lub Sunderland

Warsztat: nieznany

Marka, napisy: w miejscu marka Heym zapisał: Blumenranke Fruit No. 11, zatem mógł to być drukowany znak przedstawiający wić kwietno-owocową, tworzącą kartusz, jakich wiele na fajansach angielskich, a wewnątrz napis „No. 11” lub ten zapis umieszczony pod motywem graficznym.

Materiał: fajans, typ Luster Ware w kolorze liliowym; odlew w formie, szkliwo lustrowe ze związków miedzi, być może czarny druk transferowy, kilkakrotne wypalanie

Wymiary: wys. 11,9 cm

Inw. HMM 55

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 7, inw. 55.

Mlecznik jednouchy, o baniastym brzuścu na wałeczkowatej stopie, o szerokiej szyi z wydatnym, trójkątnym dzióbkiem. Od góry i od dołu naczynie pokryte lustrem liliowym. Krawędzie obwiedzione mocniejszym lustrem miedziowym. Na szyi czarny nadruk motywu kwietnej gałęzianki, a poniżej na brzuścu wijąca się gałązka z owocami, nad którymi fruwa motyl, a pośród owoców siedzi ptaszek. Wylew naczynia uszkodzony.

Kształt naczynia ze zbiorów kwidzyńskich jest charakterystyczny dla ośrodków z hrabstwa Saffordshire, ale też z Sunderlandu z lat 1830–1850. Jednak trudno jest jednoznacznie określić, jaki typ lustru zastosowano i jaki typ dekoracji. Według opisu Heyma możemy jedynie w przybliżeniu określić, że był to mlecznik, którego korpus pokrywał delikatny luster liliowo-różowy, podstawa, krawędź wylewu i zapewne ucho były malowane intensywniejszą miedzianą farbą lustrową, natomiast na szyi i brzuścu mogła być dekoracja wykonana w technice druku transferowego lub malowana. Podobne naczynie na stronie www.wanelo.co (ryc. 3), https://wanelo.co/p/27877131/staffordshire-pink-lustreware-pitcher (15.07.2019).

Poz. 10. Szklanka upominkowa, ok. 1850–1870

Proweniencja: Czechy, Steinschönau (obecnie Kamenický Šenov)

Warsztat: nieznana huta

Marka, napisy: na frontonie naczynia napis w j. niemieckim „Auf Freudenschaft” (Z przyjemnością)

Materiał: szkło bezbarwne, lazura czerwona, miedziowa; malowane, grawerowane, ryte.

Wymiary: wys. 11,8 cm

Inw. HMM 56

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 7, inw. 56.

Szklanka kielichowata, o pękatej podstawie z przewężeniem i lejkowato rozchylonym wylewie. Na frontonie karminowy kartusz z inskrypcją w j. niemieckim.

Taki rodzaj dekoracji był już wykonywany w latach 30. XIX wieku, o czym świadczy wzornik z 1832 roku autorstwa J.F. Römera ze Steinschönau, ale najpopularniejsze były w latach 1850–1870 (ryc. 4). W przedrukowanym wzorniku taki typ naczyń został utrwalony pod nr 191–192 na tablicy VIII. Lit C (zob.: G.E. Pazaurek, Gläser der Empire= und Biedermeierzeit, Monographien des Kunstgewerbes, Bd. 13/15, Leipzig 1923, s. 355–360, Abb. 303, https://antikes-glas.de/glas-boehmen/rubinrot-lasierter-henkelbecher-weinlaubdekor-boehmen=19jh-p=2085.html (16.07.2019)).

Poz. 11. Szklany kubek upominkowy, ok. 1850–1870

Proweniencja: Czechy, Steinschönau (obecnie Kamenický Šenov)

Warsztat: nieznana huta

Marka, napisy: na frontonie naczynia napis „Vergieß mein nicht” (Nie zapomnij o mnie)

Materiał: szkło bezbarwne, grawerowane, lazura czerwona, miedziowa.

Wymiary: wys. 7,8 cm

Inw. HMM 57

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 7, inw. 57.

Owoidalny, jednouchy kubek na stożkowato wysklepionej stopie. Dołem korpus zapewne ozdobiony szlifowanymi, wydłużonymi, owalnymi fasetami. Fronton ozdobiony czerwono karminowym kartuszem o fazowanych narożnikach. W kartuszu inskrypcja w j. niemieckim i dekoracja roślinna. Kartusz po obu bokach ujęty w dekorację roślinną winobluszczu.

Można domniemywać z gry słów inskrypcji, iż w kartuszu mogły być dekoracje w postaci motywu niezapominajki, gdyż nazwa tego kwiatka w j. niemieckim (das Vergissmeinnicht) jest identyczna do zapisu treści inskrypcji. Na jednym z portali aukcyjnych wystawione były podobne kubki (ryc. 5).

Poz. 12. Naczynie do ostryg, 1820–1827

Proweniencja: Wielka Brytania, Staffordshire, Stoke-upon-Trent

Warsztat: nieznany, być może zakład Josiaha II (1797–1827) lub III (1827–1833) Spode’a

Marka, napisy: brak

Materiał: fajans

Wymiary: wys. 5,5 cm; dł. 12,2cm

Inw. HMM 58

Utrata dzieła: 1945 r.

Bibl.: Marienwerder Inventar 1925–1944, s. 7, inw.58.

Niezbyt duże, owalne i niskie naczynie fajansowe z dwoma płaskimi, szerokimi uchami postawionymi na sztorc z węższych boków. Pod wylewem skromna dekoracja geometryczna.

Najprawdopodobniej nie jest to wanienka, jak napisał Heym, tylko naczynie do ostryg dla jednej osoby, formowane na wzór wiklinowego kosza. Na dnie naczynia trzymano łamany lód, a na nim układano muszle z ostrygami. Znanych jest kilka takich naczyń produkcji Zakładu Josiaha Spode’a, ale nieco większych rozmiarów sygnowane dużą, niebieską literą „A” z szeryfami (ryc. 6) (zob.: R. Halliday, R. Halliday, Extraordinary British Transferware: 1780–1840, Atglen 2012, s. 42).

(oprac. dr B. Pospieszna)