W dniu 22 lipca 1925 roku Waldemar Heym zakupił do zbiorów Heimatmuseum (Muzeum Regionalnego) w Kwidzynie dwa, zabytkowe naczynia od niejakiego Rautenberga, mieszkańca Kwidzyna za kwotę 2 marek (ryc. 1−2). Książka adresowa Kwidzyna i okolic z 1926 roku (Adreßbuch Marienwerder 1926) wymienia troje mieszkańców o tym nazwisku. Są to: August, kotlarz zamieszkały przy ulicy Długiej 1, Charlotte, pokojówka, zamieszkała przy ulicy Malborskiej 35 i Gustav, polski wachmistrz, zamieszkały przy ulicy Hindenburga 103. Gdyby oferentem była kobieta, to Heym zaznaczyłby to w inwentarzu, gdyż tak czynił w podobnych sytuacjach. Zatem możemy założyć, iż jeden z dwóch Rautenbergów, August lub Gustav byli sprzedawcami tych naczyń.
Bibl.: Inventar Heimat Museum Marienwerder 1925−1944, s. 21, poz. 256−257: Adreßbuch der Stadt Marienwerder Westpreußen […] für das Jahr 1926, Marienwerder Westpr. 1926, s. 64.
Mlecznik, XIX w.
Proweniencja: Niemcy
Warsztat: nieznany
Znaki: na spodzie duża litera „G” lub „C” z kropką przed nią.
Wyrób garncarski; formowanie na kole garncarskim, obróbka ręczna, szkliwienie wewnątrz białym szkliwem cynowym, na zewnątrz kryjącym szkliwem w kolorze brązowym; kilkakrotne wypalanie.
Wymiary: wys. 10−13 cm
Inw. przedwojenny HMM WPr. 256.
Utrata zabytku: 1945r.
Mlecznik o pękatym, ale nieco przysadzistym brzuścu i szerokim, lejkowatym wylewie z charakterystycznym szerokim, trójkątnym tzw. ptasim dzióbkiem, zapewne formowanym ręcznie przez przygięcie palcami wylewu (ryc. 3). Ucho grube, wałeczkowate, dolepione do największej wydętości brzuśca i poniżej wylewu. Powierzchnia zewnętrzna naczynia pokryta szkliwem brązowym, wewnątrz białym. Naczynie sygnowane (ryc. 4).
Mimo znakowania nie udało się ustalić, z jakiego warsztatu lub manufaktury mogło pochodzić to naczynie.
Kubek do kawy, ok. 1797–1818
Proweniencja: Wielka Brytania, Staffordshire, Burslem
Warsztat: nieznany, przypuszczalnie Wood&Caldwell lub Enoch Wood&Sons
Znaki: brak
Fajans delikatny, typ ang. Paerlware; szkliwo białe, ołowiowe; farby podszkliwne w kolorach: brązowym, czarnym, niebieskim; obróbka dekoracji mechaniczna na kole połączonym z tokarką, tzw. technika Engine-Turning; wypalanie
Wymiary: wys. 11,7 cm, śr. 8,3 cm
Inw. przedwojenny HMM WPr. 257
Utrata zabytku: 1945 r.
Cylindryczny kubek do kawy (ang. Mochaware), ucho dolepiane w kształcie ceownika (ryc. 5). Być może ucho miało zakończenia w kształcie plastycznie opracowanych trójliści. Korpus naczynia ozdobiony dekoracją geometryczną w postaci kolorowych, dookolnych pasów (szer. ok. 9 mm) w kolorach czarnym, brązowym i niebieskim, które zostały przedzielone mechanicznie rytymi, pionowymi paskami w sekwencjach po cztery, tworzącymi białą kratownicę fryzu. Na opasce pod wylewem mogła znajdować się dekoracja w postaci rytych kółek mniejszych i większych, układających się sznurowo w motyw tzw. dżdżownicy.
Mocna konstrukcja naczynia, abstrakcyjna dekoracja wykonana technicznie wzbudziła u Heyma wątpliwości, co do proweniencji, bowiem w inwentarzu zapisał angielski (niem. englisch?) ze znakiem zapytania.
W zakładzie Josiaha Wedgwooda I w Burslem tokarkę do obróbki naczyń używano od 1765 roku. Była to jedna z nowinek technicznych, jakich wiele wprowadził on do usprawnienia produkcji naczyń. Potem inne zakłady stosowały to urządzenie. James Caldwell (1760−1838), prawnik i biznesmen, bliski znajomy Wedgwooda wspomógł założenie kolejnego zakładu produkcji ceramiki w Burslem. Fabryka pod szyldem „Wood & Caldwell” działająca w latach 1791−1818 naśladowała niektóre wyroby Wedgwooda, ale też stosowała mechaniczną tokarkę, tworząc wiele przykładów tego samego kształtu naczyń o dekoracji geometrycznej, prawie abstrakcyjnej. W latach późniejszych takie same naczynia produkował kolejny zakład „Enoch Wood&Sons” (czynny w l. 1818−1846).
Mimo taśmowej produkcji poszczególne naczynia nieco różniły się od siebie, a zależało to od większej lub mniejszej precyzji docisku urządzenia, jak też od jego prędkości. Jonathan Rickard, omawiając ten rodzaj produkcji, zaprezentował szereg naczyń, gdzie zastosowano tokarkę do dekoracji. Jeden z podanych przez niego przykładów (ryc. 6) nawiązuje do rysunku i opisu muzealium z Kwidzyna (zob.: J. Rickard, D. Carpentier, The Little Engine That Could: Adaptation of the Engine-Turning Lathe in the Pottery Industry, Ceramics in America 2004, http://www.chipstone.org/images.php/151/Ceramics-in-America-2004/The-Little-Engine-That-Could:-Adaptation-of-the-Engine-Turning-Lathe-in-the-Pottery-Industry (31.07.2019)).
(oprac. dr B. Pospieszna)
Ryc. 1. Marienwerder Inventar 1925−1944, s. 21.
Ryc. 2. Marienwerder Inventar 1925−1944, s. 21 (fragment).
Ryc. 3.
Ryc. 4.
Ryc. 5.
Ryc. 6. Kubek do kawy (reprod. za: http://www.chipstone.org/images.php/151/Ceramics-in-America-2004/The-Little-Engine-That-Could:-Adaptation-of-the-Engine-Turning-Lathe-in-the-Pottery-Industry).