Pozytyw szkatulny

Pozytyw zasilany dwoma miechami klinowymi. Od góry, po bokach dwa kabłąkowe, żelazne uchwyty umożliwiające wysunięcie ze skrzyni. Boczne ściany opracowane snycersko, wypukłym reliefem o motywie wici akantu.

Pozytyw szkatulny, którego pierwotne miejsce przeznaczenia pozostaje nieznane, zbudowany został, jak wskazuje zapis na wewnętrznej stronie tylnej ścianki instrumentu przez zapoznanego organmistrza Jakuba Sadlickiego z Iławy. Dotychczas w literaturze organolodzy przypisywali autorstwo gdańskiemu mistrzowi Danielowi Nitrowskiemu, a instrument wiązano bezpośrednio z kościołem zamkowym w Malborku. W istocie na przełomie XVIII i XIX wieku instrument trafił do odbudowanego po pożarze z 1794 roku, kościoła filialnego św. Jana Chrzciciela w Bągarcie. Na początku XX wieku, z powodu złego stanu technicznego, nie służył oprawie liturgii. Zachodniopruski konserwator zabytków Bernhard Schmid zwrócił na niego uwagę już w 1906 roku i dokonał wstępnego opisu, którego jednak nie wykorzystał w opublikowanym inwentarzu zbytków powiatu sztumskiego z 1909 roku. Domniemywać można, że już wtedy rozpoczął starania o jego przeniesienie do Malborka, licząc na powodzenie nie zamieścił informacji o instrumencie celowo, by inwentarz odzwierciedlał aktualny stan rzeczy. Jednakże zarząd kościoła w Bągarcie dopiero we wrześniu 1927 roku zadecydował o zbyciu zabytkowego instrumentu. Obok Towarzystwa Odbudowy i Upiększania Zamku Malborskiego pozytywem zainteresowane było także Muzeum Miejskie w Elblągu. Być może i tu Schmid dopuścił się pewnej manipulacji. Konserwator uznał bowiem instrument za pochodzący z początku XVI w., upatrywał w nim bliską czasowo analogię do przenośnych organów wzmiankowanych w krzyżackich inwentarzach kościoła zamkowego w Malborku, a to mogło zaważyć na decyzji o sprzedaży. Oczywiście nie można wykluczyć, że ten wytrawny zabytkoznawca pomylił się w datowaniu zabytku, mimo ewidentnych cech technicznych i formalnych lokujących go w późnym baroku, o całe dwa stulecia. Finalnie w marcu 1929 roku instrument zakupiło Towarzystwo Odbudowy i Upiększania Zamku w Malborku za 50 marek, transport do malborka zorganizowano 3 sierpnia. Dopiero w 1936 roku firma E. Kemper z Lubeki (lub jej filia w Bartoszycach) przeprowadziła gruntowną konserwację pozytywu.

W okresie powojennym pozytyw pozbawiono metalowych piszczałek i skrzyni służącej jego przechowywaniu (zob. TUTAJ). Po wywozie z Malborka, przez polskie służby konserwatorsko-muzealne, pozytyw zdeponowano w oliwskiej składnicy muzealnej, z której w styczniu 1957 roku przekazano je Muzeum Narodowemu w Poznaniu.

Tam jego proweniencja była nieznana do czasu sformułowanej w końcu l. 80. XX w. przez prof. Jerzego Gołosa konstatacji, że instrument pochodzi z Malborka. Identyfikacja dokonana na podstawie niepełnych danych przekazanych w publikacji Renkiewicza i Jancy z 1984 roku nie prezentowała pełnej historii pochodzenia instrumentu.

(opr. B. Skop / B. Butryn)