Rekonstrukcja estyjskiego hełmu żebrowego

proweniencja: Moguncja (fragmenty oryginału odnalezione w Dollkeim, Królestwo Prus)

datowanie: 1880 r.

materiał: stal

technika: kucie, szlifowanie, nitowanie

wymiary: nieznane

data utraty dzieła: 1945 r.

W kolekcji Theodora Blella, która w 1892 roku powiększyła zamkową zbrojownię o niemal 1500 elementów uzbrojenia, znajdowały się między innymi zabytki z okresu starożytności oraz wczesnego średniowiecza odnajdywane na terenie Prus Wschodnich. Archeologia była jedną z najbardziej rozwiniętych dziedzin nauki na tym terenie, a początki jej rozwoju sięgały jeszcze XVII wieku. Powszechne zainteresowanie odkrywaniem przeszłości drogą wykopaliskową skutkowało pod koniec XVIII i w XIX wieku powstaniem szeregu towarzystw naukowych. Ich członkowie zajmowali się między innymi badaniami archeologicznymi, a wydobyte artefakty umieszczali w licznych, pruskich muzeach, z których największym było Prussia-Museum znajdujące się na zamku w Królewcu. Do kilku z tych stowarzyszeń należał również sam Blell, dzięki czemu część z odkrywanych znalezisk trafiała do jego kolekcji eksponowanej do połowy lat 80. XIX wieku w Bogatyńskiem koło Ornety. Jednym z takich zabytków były szczątki hełmu żebrowego z VI wieku odkryte przez Otto Tischlera. Ich odkrycia dokonano na terenie cmentarzyska kultury Dollkeim-Kovrovo (od nazwy pobliskiej miejscowości Dollkeim, dziś rosyjskie Kovrovo) na terenie Sambii w 1879 roku. Tischler planował wyeksponować rekonstrukcję tego znaleziska rok później, w Berlinie na XI Kongresie Towarzystwa Antropologicznego.

W związku z tym zwrócił się do Blella o zamówienie w Moguncji jego rekonstrukcji. W tamtejszym mieście znajdowało się Centralne Muzeum Rzymsko-Germańskie (niem. Römisch-Germanische Zentralmuseum), specjalizujące się w wykonywaniu kopii przedmiotów pochodzących z kultur rzymskich oraz germańskich. Jego pracownicy wykonali trzy rekonstrukcje tego zabytku. Jedną Blell podarował Centralnemu Muzeum Rzymsko-Germańskiemu, druga trafiła do Tischnera i znalazła się w zbiorach Prussia-Museum w Królewcu, natomiast trzecią zachował dla siebie. Dzwon rekonstrukcji składał się z dziesięciu elementów. Ścianki tworzyły cztery trapezowate kawałki blachy, znitowane ze sobą za pomocą czterech pasków na wzór hełmu żebrowego. U góry połączone były owalnym denkiem, natomiast na dole spięte obręczą. Z tyłu hełmu, do obręczy doczepiono półokrągły, niewielki nakarczek. W obręczy wycięto otwory, przez które przewleczono wyściółkę. Całość zwieńczał szpic o podstawie w formie krzyża.

Zabytki odkrywane na terenie Prus Wschodnich, zgodnie z ówczesnym stanem wiedzy, Blell przypisywał Gotom zamieszkującym w pierwszej połowie I tys. n.e. tereny wokół Wisły i Bugu. Jednakże teren Sambii, z której pochodziła część zabytków, zamieszkiwały w tamtym okresie ludy bałtyjskie zwane zbiorczo Estami. Po ustąpieniu Gotów w VI wieku, zajęli oni dorzecze Wisły zamieszkując tereny na wschód od niej, aż po Zatokę Fińską. W IX i X wieku wraz z pojawieniem się na terenie Polski chrześcijaństwa zaczęto nadawać poszczególnym ludom bałtyjskim konkretne nazwy takie jak Prusowie, Litwini, czy Jaćwingowie.

Po zakupieniu kolekcji Blella na potrzeby zamku w Malborku hełm ten przeszedł tę samą drogę ekspozycyjną co większość zabytków. Do 1902 roku znajdował się w sali dwukominowej na Zamku Wysokim, następnie do 1910 na podstryszu skrzydła wschodniego Zamku Średniego, a ostatecznie ulokowano go w części poświęconej zabytkom starożytnym na podstryszu Wielkiej Komturii. Tam też sfotografowano go dwukrotnie – w 1914 i 1917 roku.

(oprac. dr D. Gosk)