Sprawozdania Zarządu Towarzystwa Odbudowy Zamku Malborskiego – cz. 4

Zamknięcie wnętrz zamkowych, podyktowane koniecznością walki z pandemią wirusa Sars-Cov-2, niejako skłaniają gości odwiedzających tereny Muzeum Zamkowego w Malborku do zwracania większej uwagi na licznie wystawione tam elementy architektoniczne, które nie mają związku z krzyżackim ani polskim – królewskim okresem tej budowli.

Mocno już wtopione w zamkowy krajobraz i jego topografię nowożytne, granitowe i piaskowcowe słupki przedprożowe czy elementy portali, od ponad stu lat eksponowane w otwartych przestrzeniach malborskiej warowni, to fragmenty mieszczańskich kamienic z Gdańska, Elbląga, ale też i Malborka. Nie towarzyszy im żaden komentarz w tradycyjnej postaci podpisu czy też wtrącenia w narrację audio˗przewodnika. Powodem takiego stanu jest z jednej strony nadana im w murach zamku funkcja zabytkowych dekoracji. Z drugiej zaś nikłe rozpoznanie tych elementów, gdzie oprócz funkcji i mniej lub bardziej precyzyjnego datowania nie jesteśmy w stanie podać konkretnych danych dotyczących miejsca ich pochodzenia, pierwotnego kontekstu i „ścieżek”, które poprowadziły je na zamkowe „tereny zielone”.

Oczywiście na ogólne ujętym poziomie ich zamkowa historia jest nam znana m.in. z lektury omawianych w tym cyklu Sprawozdań Zarządu Towarzystwa Odbudowy i Upiększania Zamku Malborskiego.

Wiadomo, że pojawienie się tych funkcjonalnie i czasowo „obcych” zabytków w restaurowanym jeszcze wówczas zamku, miało związek z zamiarem stworzenia reprezentatywnej kolekcji detalu architektonicznego, obejmującego dziedzictwo budownictwa dawnych Prus Zakonnych i Królewskich. Zbiór zatem miał gromadzić średniowieczne i nowożytne świadectwa lokalnej kultury budowlanej. Jednak jak wynika z treści Sprawozdań nie odmawiano włączania do niego także elementów architektonicznych spoza wymienionego obszaru historyczno˗kulturowego. Kreowanie kolekcji przyszłej instytucji muzealnej na etapie prowadzenia prac restauratorskich jej siedziby, to jeden z najobszerniej raportowanych elementów działalności Towarzystwa. Niech przykład przywołanego zbioru detali architektonicznych, którego wspomniane przykłady grup zabytków były integralną częścią, pomimo przechowywania ich poza magazynami, będzie ilustracją społecznego wkładu w proces budowania kolekcji.

Stosowny fragment opisujący działania Towarzystwa i lokalnej społeczności odnajdujemy w Sprawozdaniu Zarządu Towarzystwa Odbudowy i Upiększania Zamku Malborskiego za okres od 1 października 1902 do 1 października 1905 roku:

[…] chcielibyśmy [Towarzystwo ˗ B.B.] sformułować prośbę do kierowników budów, by elementy dawnego budownictwa, jakkolwiek mogące wydawać się dość poślednie, a w istocie będące wartościowymi, przechowywali przez czas budowy i przekazywali do tutejszej [zamkowej ˗ B.B.] kolekcji. Wydatki i koszty transportu z chęcią przejmie na siebie Zarząd Odbudowy Zamku przy wsparciu Towarzystwa.

Tak jak średniowieczne budownictwo w państwie zakonnym łączyło cegłę z innymi materiałami: granitem, piaskowcem, transportowanym przez morze wapieniem z Gotlandii, w końcu tak świetnie przygotowanym gipsem jastrychowym (sztucznym kamieniem), tak zbiory naszego „muzeum budownictwa” obejmują oczywiście również i te przykłady materiałów. Znajdują się one w odpowiednich działach kolekcji cegły. Jednak ciężkie, nienarażone na ryzyko kradzieży obiekty, wygodniej jest prezentować na zewnątrz. Na przykład najważniejsze obiekty wapienne i rzeźby umieszczono w podcieniach dziedzińca Zamku Wysokiego, inne, odporne na pogodę, a więc granitowe kolumny, kropielnice, kamienie z bram, kule armatnie ˗ na tarasach Zamku Wysokiego i na dziedzińcach, przy drogach i wejściach, gdzie będą przyciągały wzrok zwiedzających. Niepodobna wymienić wszystkich nazwisk, którym zawdzięczamy te tak cenne obiekty. Wymieńmy ostatnie nabytki podarowane albo pozyskane w zamian za zwrot kosztów:

Hrabia Roland von Brünneck, prawnik i posiadacz ziemski z Bałoszyc (niem. Bellschwitz) – granitowa misa;

Karol Staliński, proboszcz parafii św. Anny w Sztumie – cegły torfowe, filar, kropielnica z granitu;

Carl Matthias, mistrz cechu budowlanego z Elbląga – granitowy słup, odbojniki, filar;

Carl Schmalfeld i Franz Reich, przedsiębiorcy budowlani i właściciele cegielni (F. Schmalfeld u. Reich, Panklau) z Elbląga – granitowe podstawy do kul przedprożowych;

Johann Müller, mistrz stolarski z Elbląga – słupy przedprożowe, granitowe kule, kominki; Leser Gieldzinski, kupiec i kolekcjoner z Gdańska – ozdoby portalu;

miasto Malbork – lufa armatnia, słup granitowy;

Carl Jacob Wilhelm Canditt, mistrz piekarski z Malborka – granitowy słup z bramy mostowej;

Pasewark z Malborka – rzeźbiona konsola z wapienia;

Otto Bischoff, jubiler z Malborka – pozostałości pięknych rzeźb kominkowych;

Hermann Still, mistrz kamieniarski z Malborka – ozdobny słup z piaskowca.