Tom z tłumaczeniem Sprawozdań, poprzedzony tekstami wygłoszonymi na konferencji w dniu 18 grudnia 2020 roku, jest już fizycznie obecny w murach Muzeum.
Dzisiejszy wpis jest ostatnim promującym tę publikację, a ponieważ jej wydanie ściśle związane jest z realizowanym przez Muzeum projektem badawczym nad dawnymi zasobami zamku w ramach ogólnopolskiego programu MKiDN Badanie polskich strat wojennych, omówimy jego znaczenie dla tego typu dociekań.
Sprawozdania są przede wszystkim podstawowym źródłem porządkującym wiedzę o strukturze przedwojennych zbiorów zamku w Malborku. To z nich dowiadujemy się o klasyfikowaniu przedmiotów w określone grupy i kolekcje. Nic dziwnego zatem, że pracownicy pierwszego zespołu muzealników powołanego w 1961 roku Muzeum Zamkowego sięgnęli po Sprawozdania, by dowiedzieć się jak owe zbiory wyglądały, zarówno na poziomie ogólnym, jak i wypadkach dających się rozpoznać zabytków.
Choć przed sześćdziesięciu, czy też pięćdziesięciu laty nie było możliwe podjęcie badań proweniencyjnych, nie tylko ze względów politycznych, ale także z uwagi na nieukształtowanie się jeszcze w pełni problematyki strat wojennych w obszarach innych niż tylko zorganizowana działalność niemieckich władz okupacyjnych, to nasi poprzednicy w ramach swoich indywidualnych możliwości zbierali informacje o dawnym zasobie malborskim.
Jednym z najstarszych świadectw takiej postawy jest notatka z 1968 roku dokonana na marginesie druku Sprawozdania za okres od 1 stycznia 1926 do 31 grudnia 1927 roku (il. 1). Treść notatki dobitnie wskazuje na zainteresowanie i podjęcie przez pracowników MZM tematyki dawnych zbiorów i ich powojennego losu. W tym konkretnym wypadku, drogi przemieszczenia nastawy ołtarzowej z Wedesbüttel (il. 2) z Malborka do fary w Olsztynie.
Il. 1. Notatka nieustalonego pracownika MZM na marginesie Sprawozdania za okres od 1 stycznia 1926 do 31 grudnia 1927 roku.
Il. 2. Retabulum z Wedesbüttel, do 1945 roku stało na mensie ołtarza środkowego w kościele zamkowym. Dziś eksponowane na ścianie wschodniej nawy północnej katedry św. Jakuba w Olsztynie; Marienburg Baujahr 1903, il. 3.
Rozwijając wątek wyszukiwania poszczególnych „okazów” z dawnych zbiorów zamku w Malborku, możliwy dzięki opublikowaniu w Sprawozdaniach informacji o nich, bądź też ich wizerunku, podkreślić trzeba, że niekiedy przekaz z tego źródła jest jedynym śladem obecności danego przedmiotu w dawnym zasobie. Wówczas stanowi on punkt wyjścia dla poszukiwań dalszych przekazów umożliwiających ich podstawową identyfikację.
Przykładowo, wymienione w Wiadomościach Królewskiego Zarządu Odbudowy Zamku w Malborku w Prusach Zach. o działalności w latach budowy 1909, 1910 i 1911, w dziale Meble, szczególnie zlecone kopie znanych kunsztownych oryginałów, w pozycjach 1 i 2, gotycka skrzynia i ława stołowa, opisane jako dolnosaskie, dostarczone w styczniu 1909 roku przez stolarza Ostermanna z Hanoweru, których oryginały znajdowały się w Muzeum Regionalnym w Hanowerze, pozostają na tym etapie badań zagadką. Bez znajomości ich wyglądu nie jest możliwe ich zakwalifikowanie do żadnej z grup objętych naszymi badaniami: do strat, czy zabytków rozproszonych. Nie znając formy nie ustalimy czy zostały utrwalone na zdjęciach z wnętrz zamkowych. Zatem Sprawozdanie w tym wypadku wskazuje kierunek dla przeprowadzenia kwerendy w Hanowerze, gdzie być może uda się ustalić, które zabytkowe meble posłużyły za wzór kopii sprawionych w 1908 roku i wysłanych na początku następnego roku do Malborka.
Tak samo należy postąpić w wypadku dalszych pozycji tego działu:
5-6. dwa gotyckie sosnowe stoły chłopskie z klonowym blatem, przez A. Marschalla z Karlshorst, z Muzeum Rzemiosła Artystycznego w Berlinie (IV 1911).
7-8. szafa i skrzynia z włoskiego drzewa orzechowego, przez A. Marschalla z Karlshorst, z Muzeum Cesarza Fryderyka w Berlinie (VII 1910).
9-10. dwie rzeźbione gotyckie ramy luster, przez A. Marschalla z Karlshorst, z Muzeum Germańskiego w Norymberdze i Kolekcji Figdora w Wiedniu (VIII 1911).
W kilku przypadkach możemy jedynie domniemywać, że wymieniane przedmioty są tożsame z utrwalonymi na archiwalnych zdjęciach. Tak jest w wypadku odnotowanych w tym samym Sprawozdaniu darach przeznaczonych do działu przedmiotów kulturowo-historycznych: laski cechowej malborskiego cechu krawców ˗ czeladnicy Walter John i Anton Lemke (XI 1909) oraz dolnosaskiego haka na kocioł do komina ˗ major i oficer – inżynier placu Meyer z Malborka (VII 1911). Być może ich kształt (il. 3-4) został utrwalony na zdjęciach w Albumach odbudowy zamku (Marienburg Baujahr).
Dowodem na skuteczne identyfikowanie strat wojennych z metodą łączenia informacji ze Sprawozdań z utrwaleniem wizerunku w Albumach odbudowy może być wymieniona w Wiadomościach Królewskiego Zarządu Odbudowy Zamku w Malborku w Prusach Zach. o działalności w latach budowy 1912 do 1916, wzmianka o darowiźnie, zakwalifikowanej jako „przedmiot kulturowo-historyczny”, „żelaznej płyty pieca z 1665 r. z grzechem pierworodnym”, od proboszcza Zimmermanna z Żuławek. W tym wypadku, mamy całkowitą pewność, że opis i wizerunek obiektu są tożsame, dzięki obecności daty i identyfikacji ikonograficznej dekoracji zabytku, przekazanych w obu zestawianych przekazach źródłowych.
(oprac. B. Butryn)
Il. 3. Laska malborskiego cechu krawców(?); Marienburg Baujahr 1915, il. 17 (fragment)
Il. 4. Kominek w Izbie konwentu z zawieszonym w środku hakiem na kocioł, domniemany dar majora Meyera, Marienburg Baujahr 1917, il. 2 (fragment).