proweniencja: Hanower, warsztat witrażowniczy Franza Lauterbacha i Karla Schrödera
data powstania: 1915 r.
materiał: szkło barwione w masie, szkło powłokowe, farby szkliwne, czarne konturówki; dwuteowniki ołowiane
technika witrażownictwa, technika malowania en grisaille na szkle
wymiary: nieznane
napisy: MUSIC, ASTRONOMIA
data utraty dzieła: 1945 r.
Na drugiej, górnej kondygnacji Wieży Kleszej w pomieszczeniu archiwum, we wnęce okiennej, Conrad Steinbrecht zaaranżował małe miejsce pracy dla skryby (il. 1). Światło padało na pulpit wstawionego tam stołu przez wysokie okno liczące osiem kwater o podziale kratownicowym, które dodatkowo ozdobiono w ich górnych partiach szkłami gabinetowymi z przedstawieniami figuralnymi. Zostały one wykonane i wmontowane w 1915 roku przez współpracującą z Zarządem Odbudowy Zamku hanowerską firmę witrażowniczą Franza Lauterbacha i Karla Schrödera. Dwa małe szkła umieszczono w środkowych kwadratach kratownicowego oszklenia najwyższych kwater. Pierwsze miało format małego rombu i przedstawiało groteskową półpostać młodej, nagiej kobiety o ramionach w kształcie liści. Drugie wkomponowane w koło przedstawiało niezidentyfikowaną postać w otoczeniu gwiazd. Plastyczne opracowanie gwiazd wydaje się być podobne do innych projektów malarskich Augusta Oetkena (1868‒1951), który po śmierci Hermanna Schapera (1853‒1911) wybitnego malarza historycznego kontynuował jego prace w Malborku.
Il. 1. Wnętrze tzw. Izby Cechowej Wieży Kleszej, Marienburg Baujahr 1915, il. 19.
Natomiast dwa dolne szkła gabinetowe, umieszczone w tym samym oknie, przedstawiające personifikacje muzyki i astronomii (il. 2‒3) stylistycznie nawiązywały do wcześniejszych projektów mistrza Schapera, zwłaszcza tych z alegoriami cnót i postaci muzykujących z górnych partii witraży Wielkiego Refektarza z lat 1908‒1910, które również zrealizowała firma Lauterbacha i Schrödera. Za sugestią Steinbrechta były to luźne kompilacje motywów i figur zainspirowane scenami dworskimi zamieszczonymi w „Codex Manesse” i grafikami małych mistrzów niemieckich.
Miały one kształt prostokąta stojącego, o wysokości równej wysokości kwatery i szerokości dwóch kwadratowych pól okna. Każde składało się z czterech różnego kształtu tafli szklanych oprawnych w ołów. Na dwóch szklanych obrazach siedzący mężczyźni kompozycyjnie skierowani byli ku sobie. Jeden siedział na górce porośniętej kwiatami, drugi na ozdobnym siedzisku. Pierwszy odziany w suto marszczoną długą szatę oparł na kolanie wzniesioną rękę. Dłonią wspierał opadającą w zamyśleniu głowę. Prawą rękę wyciągnął przed siebie, a palec wskazujący skierował w stronę czarnego orła umieszczonego w prawym dolnym rogu przedstawienia. Przed nim zwisała banderola z nieczytelnym napisem. Z tyłu postaci na wysokości barku i głowy, tuż przy lewej krawędzi kadru umieszczona została ciemna listwa z jasnym, stylizowanym napisem „MUSIC” ułożonym pionowo. Dla tego obrazu pierwowzorem była XVI-wieczna miniatura z „Codexu Manesse”, przedstawiająca grafa Heinricha von Veldeke, poetę, liryka i minnesingera żyjącego w XII wieku (il. 4).
Il. 2-3. Szkła gabinetowe z Wieży Kleszej, Marienburg Baujahr 1915, il. 19 (fragmenty).
Przedstawienie drugiego szklanego obrazu było luźną interpretacją poszczególnych elementów zaczerpniętych z tego samego dzieła. Kompozycja identyczna jak pierwszego. Na pierwszym planie z prawej strony na gotyckim meblu siedział młody mężczyzna odziany w długą szatę. Na kolanach przytrzymywał dłonią nieco zrolowaną kartę. Patrzył przez trzymaną w prawej dłoni lunetę skierowaną ku gwiaździstemu niebu. Przed nim przy krawędzi kompozycji umieszczona została szeroka listwa, na której umieszczono stylizowany napis „ASTRONOMIA”, ułożony w pięciu rzędach po dwie litery, poniżej motywu księżyca i gwiazdy.
(oprac. dr B. Pospieszna)
Il. 4. Karta "Codexu Manesse"; źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a4/Codex_Manesse_Heinrich_von_Veldeke.jpg (13.11.2020).