W 1929 roku Waldemar Heym za kwotę 185 marek zakupił trzy talerze ścienne z tzw. fajansu pomorskiego ze słynnej kolekcji kupca Friedricha Basnera (1869–1934) z Sopotu. Z najcenniejszym talerzem ozdobionym malowanym z wizerunkiem kobiecym (inw. HMM 1814) mogliście się Państwo zapoznać nieco wcześniej (TUTAJ).
Dzisiaj przedstawiamy kolejne dwa.
1. Talerz z motywem turkawek na „drzewku życia”, ok. 1770 r.
proweniencja: Prusy Królewskie
warsztat: nieznany
fajans pomorski; glina, obtaczanie na kole, obróbka ręczna, szkliwienie, malowanie na surowym szkliwie cynowym związkami kobaltu, manganu, miedzi i antymonu, miejscami nakładanie farby poprzez tapowanie, wypalanie tradycyjne
wymiary: ⌀ 34 cm
Inw. HMM/1812
data utrata zabytku: po 1945 r.
Talerz ścienny, okrągły, o lustrze przechodzącym płynnie w miseczkowaty wrąb, który oddzielony od wychylonego, wąskiego kołnierza dwoma dookolnymi paskami. Dekoracja malarska w postaci centralnie umieszczonego symbolicznego „drzewka życia” wyrastającego z serca, na którym siedzą dwie turkawki. Ten motyw dodatkowo osadzono w pejzażu pomiędzy dwoma drzewami oraz na ziemi wypełnionej stylizowanymi formami liści i kwiatów, które też wypełniają powierzchnię kołnierza, tworząc wić roślinną. Kolorystyka: wić roślinna na kołnierzu i w partii ziemi malowana kolorem niebieskim, zielonym i żółtym na białym tle. Skrajne drzewa malowane kolorami niebieskim i fioletowo-brązowym. Ptaki i „drzewko życia” w kolorach żółtym, zielonym, niebieskim i fioletowo-brązowym. Odwrocie talerza nie było szkliwione. W przedwojennej kolekcji inż. Eugeniusza Jantzena z Gdańska znajdował się podobnie dekorowany talerz z datą 1770 (śr. 31 cm), który opublikował w swojej monografii F. Secker. Różnił się on drobnymi elementami opracowania malarskiego i kolorystyką bez barwy żółtej. Ten talerz z kolekcji Jantzena Secker wiązał pośrednio z warsztatem Martina Fehlau’a ze Stolzenbergu, pod Gdańskiem.
2. Talerz z motywem kwietnej sadzonki, ok. 1780 r.
proweniencja: Prusy Królewskie, Kartuzy?, Stolzenberg?
warsztat: nieznany
fajans pomorski; glina, obtaczanie na kole, obróbka ręczna, szkliwienie, malowanie na surowym białym szkliwie cynowym związkami kobaltu na niebiesko, miedzi na zielono, manganu na fioletowo-brązowo i antymonu na żółto, wypał tradycyjny
wymiary: ⌀ 33 cm
Inw. HMM/1813
data utraty zabytku: po 1945 r.
Talerz ścienny, okrągły, o kołnierzu i lustrze przechodzącym płynnie w miseczkowaty wrąb. Kołnierz wąski o nieco wzniesionym profilu i zaoblonej krawędzi. Dekoracja malarska w postaci falistej łodygi, od której na boki odchodzą poziome, nieco faliste gałązki o drobnych liściach, powtórzone u góry kompozycji. Pomiędzy nimi od głównej łodygi wychylają się dwie, wiotkie gałązki zakończone „mięsistymi” rozetkami kwiatowymi z podwójnymi, fantazyjnie zakręconymi wąsami. Na kołnierzu dekoracja w postaci szrafowania z naprzemiennie ułożonymi pojedynczymi gałązkami o drobnych listkach. Odwrocie talerza nie było szkliwione.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Gdańsku znajduje się misa, która najprawdopodobniej została w ten sam sposób technicznie, kompozycyjnie i kolorystycznie wykonana jak zaginiony talerz z muzeum kwidzyńskiego. Muzealium gdańskie pochodziło ze starego domostwa w Kartuzach. Dekoracja wielobarwna, kwiatowa z mocnym szrafowaniem była przez garncarzy pomorskich kopiowana z naczyń niemieckich i szwedzkich masowo przywożonych na statkach i sprzedawanych na targach miejskich.
(oprac. dr B. Pospieszna)
Karta przedwojennego inwentarz Heimat Museum in Marienwerder z poz. 1812 i 1813, s. 215.
W. Heym, Das bauerliche Geschirr in Westpreußen, Jahrbuch für historische Volkskunde, Bd. III/IV (1934), s. 115, Taf. 24, Abb. 28a (il. po lewej); s. 116, Taf. 25, Abb. 31b (il. po prawej).