Tarcze z Zimowego Refektarza na Zamku Średnim

W jednym z wpisów przybliżaliśmy zbiór sztandarów, które m.in. stanowiły wystrój Zimowego Refektarza w trakcie dni cesarskich 5-6 czerwca 1902 roku (Sztandary z przedwojennej kolekcji militariów | Malbork). W tym samym czasie pomieszczenie to było udekorowane również innymi militariami – zespołem trzynastu tarcz. Jedenaście z nich były rekonstrukcjami tarcz trójkątnych pochodzących z kościoła św. Elżbiety w Marburgu, dwunasta – kopią tarczy owalnej wielkiego mistrza, a trzynasta – kopią najstarszej zachowanej tarczy średniowiecznej. Ich opis zacznijmy właśnie od niej. Tarcza datowana na lata 1180–1225, pochodzi z żeńskiego klasztoru św. Łazarza mieszczącego się w Seedorf w szwajcarskim kantonie Uri, założonym w 1197 roku przez Arnolda von Brienza. Zakłada się, że to do niego pierwotnie należał omawiany zabytek. Wisiała ona w kościele do czasu aż podjęto decyzję o jej usunięciu i zabezpieczeniu, ze względu na zły stan zachowania. Następnie w niewyjaśnionych okolicznościach trafiła w ręce proboszcza Attinghausen – Antona Deniera, który eksponował ją w swojej plebanii. W 1897 roku tarczę zakupiło od niego Szwajcarskie Muzeum Narodowe (Schweizerisches Landesmuseum) w Zurychu, w którym znajduje się do dzisiaj (nr 13).

Natomiast tarcza wielkiego mistrza, to kopia tarczy Karola z Trewiru piastującego ten urząd w latach 1311–1324. Oryginał, datowany na ok. 1320 rok, pochodzi z zamku Reifenstein należącego w latach 1470–1813 do zakonu krzyżackiego. W 1813 roku zamek przeszedł w ręce książąt z insbruckiej gałęzi dynastii Thurn i Taxis, którzy to przekazali ją w darze do Muzeum Tyrolskiego Ferdinandeum (Tiroler Landesmuseen) założonego w 1823 roku (nr 2).

Pozostałych 11 tarcz jest kopiami oryginalnych tarcz trójkątnych datowanych na okres od połowy XIII do połowy XIV wieku, które do lat osiemdziesiątych XIX wieku znajdowały się w kościele św. Elżbiety w Marburgu. Należały one do rycerzy krzyżackich oraz landgrafów okolicznych ziem. Najstarszą z nich była tarcza samego wielkiego mistrza – Konrada z Turyngii. Tarcze te zdjęto ze swoich miejsc w 1811 roku, dwa lata po kasacie zakonu krzyżackiego. W ciągu następnych 70 lat wielokrotnie zmieniano miejsce ich przechowywania w kościele, co odbiło się mocno na ich stanie zachowania. Część z nich uległa przez to zniszczeniu. Wykonano więc ich kopie i wraz z 16 zachowanymi oryginałami przekazano w latach 80. XIX wieku marburskiemu Towarzystwu Historycznemu (Marburger Geschichtsverein), które zdeponowało je w Muzeum Uniwersyteckim Historii Sztuki w Marburgu (Marburger Universitätsmuseum für Kulturgeschichte). Dziś oglądać je można na zamku landgrafów Hesji w Marburgu. Skopiowane tarcze to:

Tarcza wielkiego mistrza Konrada z Turyngii (nr 1)

Tarcza komtura krzyżackiego W. von Liederbacha (nr 3)

Tarcza landgrafa Hesji Henryka I Dziecięcia (nr 4)

Tarcza rodu Steinau (nr 5)

Tarcza hrabiów Arnsberg (nr 6)

Tarcza komtura Marburga z rodu Schenk zu Schweinsberg (nr 7)

Tarcza rodu Welfenberg (nr 8)

Tarcza rodu Schenk zu Schweinsberg (nr 9)

Tarcza rodu Nordeck zu Rabenau (nr 10)

Tarcza burgrabiów Stromberg (nr 11)

Tarcza z niezidentyfikowanym herbem (nr 12)

Omawiane tarcze zostały sfotografowane tylko raz – przy okazji dni cesarskich odbywających się 5-6 czerwca 1902 roku. Rozwieszone były na ścianach Zimowego Refektarza  na Zamku Średnim jako dekoracja. Po wyjeździe cesarza z Malborka tarcze zdjęto i przeniesiono w bliżej nieznane miejsce.

Jedna z tarcz przetrwała do dnia dzisiejszego. Jest to kopia tarczy wielkiego mistrza, Konrada z Turyngii. Ma ona postać drewnianej tarczy pokrytej zaprawą, w której wymodelowano wspiętego lwa. Jej tło pomalowane jest na niebiesko, natomiast lew w czerwono-srebrne pasy. Między tylnymi łapami lwa znajdował się herb zakonu krzyżackiego (aktualnie zamalowany). Całość tworzy herb dynastii Ludowingów, która do 1247 roku władała ziemiami Turyngii oraz Hesji. Warto wspomnieć, że oryginał tej tarczy wykonany był inaczej. Tarcza składała się z 7 lub 8 desek wykonanych z drewna lipowego o grubości 10 mm. Deski pokryte były pergaminem, na który nałożono podkład kredowy. Postać wspiętego lwa była wykonana ze skóry grubości 5 mm i przybita drobnymi gwoźdźmi do lica tarczy, a następnie dokładnie wymodelowana przy użyciu masy klejowo-kredowej. W miejscu oka znajdował się prawdopodobnie klejnot szlachetny. W XIX wieku, aby zapobiec odpadnięciu lwa, dość nieudolnie przybito go ponowie używając dodatkowo do tego zbyt długich gwoździ, które przebiły tarcze na wylot. Oryginał tarczy ma wymiary 88 cm wysokości (przy czym dół jest uszkodzony, więc pierwotnie mogła mieć kilka cm więcej) oraz 72 cm szerokości. Malborska kopia tej tarczy w 2007 roku została wystawiona na aukcji na portalu allegro. Wynik aukcji i miejsce jej przechowywania są nieznane.

(oprac. dr D. Gosk)