autor: Franz Lauterbach
data powstania: ok. 1910 r.
materiał: szkło, ołów
technika: witrażownictwo
wym.: nieznane
data utraty zabytku: 1945 r.
Wśród wielu zaginionych po ostatniej wojnie kwater witrażowych wypełniających okna malborskiego zamku znajduje się oszklenie dawnej kaplicy św. Elżbiety Węgierskiej (1207−1231), należącej do zespołu Infirmerii (szpitala krzyżackiego), zajmującego narożnik północno-zachodni Zamku Średniego. Oszklenie witrażowe niewielkiego dwudzielnego okna w północnej ścianie kaplicy szpitalnej składało się z sześciu kwater, dwóch trójlistnych zwieńczeń i maswerku w postaci serca z motywami róż wpisanymi w tarcze herbowe. W prawej połowie okna Lauterbach umieścił stojącą frontalnie en pied Matkę Bożą, trzymającą na lewym ramieniu błogosławiące Dzieciątko. Umieszczona pod jej stopami łacińska inskrypcja głosi: S. MARIA MATER MISERICORDIAE. Po stronie lewej stoi ukazana frontalnie św. Elżbieta z diagonalnie biegnącą banderolą wypełnioną majuskułowym napisem QI ME PLASMAVIT MEA MENS… HUN… C SEMPER AMAVIT. Polatujący nad jej głową anioł podtrzymuje koronę, u stóp świętej klęczy niewielka postać brodatego starca z krótką laską w dłoni, być może zakonnika ze zgromadzenia św. Łazarza, założonego przez św. Elżbietę. Majuskułowy łaciński napis informuje: ST. ELISABETH.
Po zakończeniu działań wojennych nie odnaleziono wizerunków obu świętych patronek zakonu. Zachowały się jedynie drobne detale z okna: sercowy maswerk z atrybutami: Marii (rozeta na ulistnionej gałązce) i Elżbiety (koszyk z pękiem róż) oraz fragmenty zwieńczeń obu figur: z aniołem i architektonicznym baldachimem.
Marienburg Baujahr 1919, il. 21.
Infirmeria zamkowa istniała prawdopodobnie już w latach 30. XIV wieku służąc rannym i chorym braciom zakonnym. Conrad Steinbrecht (1849−1923) w latach 1899−1918 zrekonstruował wnętrza Infirmerii obejmujące kaplicę z przedsionkiem, łaźnię, refektarz i pomieszczenia mieszkalne. W ramach odbudowy zamówił u znanego witrażysty Franza Lauterbacha (1865−1933) z Hanoweru, zespół oszkleń o tematyce dedykowanej świętym patronkom zakonu niemieckiego: Matce Bożej i św. Elżbiecie Węgierskiej. Lauterbach był jednym z czołowych witrażystów czynnych w Malborku na przełomie stuleci XIX i XX.
Św. Elżbieta w naturalny sposób objęła patronat nad zamkową Infirmerią. Z racji swoich uczynków miłosierdzia wobec chorych i ubogich cieszyła się ogromnym kultem wśród krzyżackiej braci. Mimo szlachetnego urodzenia, była bowiem córką króla węgierskiego Andrzeja II, poświęciła się bez reszty posłudze najuboższym, chorym i cierpiącym. Jej ideałem był św. Franciszek z Asyżu. Praktykowanie uczynków miłosierdzia, posty i umartwienia doprowadziły do jej przedwczesnej śmierci w 1231 roku. Cztery lata później została kanonizowana, a głównym ośrodkiem jej kultu stał się Marburg w Hesji, gdzie rycerze spod znaku czarnego krzyża wznieśli nad jej grobem okazały kościół gotycki, jeden z pierwszych na terenie Niemiec.
(oprac. E. Witkowicz-Pałka)