Witraż z widokiem Pałacu Wielkich Mistrzów z okresu romantycznej restauracji malborskiego zamku

Oficjalne rozpoczęcie pierwszej restauracji malborskiego zamku w duchu romantycznego historyzmu nastąpiło 3 sierpnia 1817 roku. Koordynatorem wszystkich prac i autorem programu ideowego o moralizatorskim przesłaniu był ówczesny nadprezydent Prowinicji Prusy Zachodnie Heinrich Theodor von Schön (1773–1856). Odpowiadał on także za pozyskiwanie środków finansowych na odbudowę pokrzyżackiej warowni. Część z nich pochodziła bezpośrednio z kasy państwowej i funduszy członków panującej rodziny królewskiej; część od przedstawicieli stanów pruskich oraz instytucji świeckich i kościelnych, których herby znalazły się w dekoracji wnętrz tzw. zespołu rezydencjonalnego wielkich mistrzów. Główny nadzór merytoryczny spoczął w rękach cenionego przez dwór królewski architekta Karla Friedricha Schinkla (1761–1841), będącego przedstawicielem Najwyższej Deputacji Budowlanej (Oberbaudeputation) w Berlinie [il. 1]. Konsultantami z zakresu historii Zakonu Niemieckiego i dziejów zamku malborskiego, współpracującymi z powołanym do życia w roku 1816 przez nadprezydenta Prowincji Zarządem Odbudowy Zamku (Marienburger Schloβbauverwaltung), byli znawcy przedmiotu – dyrektor archiwum królewieckiego Johannes Voigt (1786–1863) oraz malborski badacz regionalista pastor Wilhelm Ludwig Haebler (1768–1841), od roku 1828 honorowy obywatel nadnogackiego miasta.

W Sali Narożnej (Meisters Gemach), zrekonstruowanej w latach dwudziestych XIX stulecia, na głównej kondygnacji Pałacu Wielkich Mistrzów, w pierwszym oknie od północy, w środkowej kwaterze, na drugim poziomie, znajdował się pomiędzy przedstawieniami heraldycznymi prostokątny witraż znany dziś tylko z archiwalnych fotografii ze zbiorów Działu Historii malborskiego muzeum [il. 2–3]. Dedykowany był on zmarłemu w grudniu 1841 roku i pochowanemu na cmentarzu przy kościele św. Jerzego, zasłużonemu dla Malborka i zamku krzyżackiego pastorowi Haeblerowi, który pozostawił po sobie m.in. nieoceniony dziś dla badaczy przedmiotu, wielotomowy rękopiśmienny zbiór tłumaczeń i zapisków dotyczących historii zamku i jego ówczesnej odbudowy. Kompozycja wykonanego na szkle malowidła przedstawiała w owalu (otoczonym bordiurą o motywach roślinnych) bryłę Pałacu Wielkich Mistrzów po jego „romantycznej” odbudowie. Jej pierwowzorem była barwna akwarela autorstwa pejzażysty pruskiego Johanna Carla Schultza (1801–1873) wykonana latem 1841 roku [il. 4] w ramach cyklu widoków malborskiej warowni, z których miał powstać album wielkoformatowych grafik, rejestrujących jego obraz po pierwszej restauracji.

Akwarela gdańskiego malarza ukazywała na poły wyimaginowany portret krzyżackiego zamku od strony Nogatu. Na pierwszym planie kompozycji rozciągała się piaszczysta droga międzymurza zachodniego, po której cwałowało w kierunku północnym trzech Krzyżaków. W centrum kadru widniała niegdysiejsza siedziba najwyższego urzędnika Zakonu Niemieckiego, wysunięta nieco poza obrys skrzydła zachodniego Zamku Średniego. Zajmowała ona znaczną część widoku i kontrastowo, poprzez ciemniejszą barwę faktury muru, odcinała się od innych, znacznie jaśniejszych członów malborskiego zamku, co w symboliczny sposób określało jej funkcję i znaczenie w topografii nadnogackiej warowni. W tle widoczne były fragmenty brył Zamku Średniego i Wysokiego w jego zrekonstruowanej (nieistniejącej) formie.

opr. Justyna Lijka