Powojenna historia zbiorów malborskiej warowni jest burzliwa. Zgromadzone kolekcje oraz wyposażenie zamku ulegały zniszczeniu, działalności szabrowniczej, rozproszeniu. Zanim podjęto jakiekolwiek decyzje pozostawały bez należytej opieki. Pierwsze kroki zabezpieczające obiekt podjęły miejscowe władze – Starostwo Powiatowe. To do gmachu starostwa zwożono zabytki, książki i inne przedmioty, by uchronić je przed zniszczeniem. W Malborku działały również grupy operacyjne Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Ministerstwa Oświaty, które zabezpieczyły wiele obiektów, które wkrótce zostały przekazane m.in. do Warszawy i Gdańska. Dzięki temu nie padły łupem szabrowników. Od sierpnia 1945 do listopada 1950 roku zamek funkcjonował jako Oddział Nr 1 Muzeum Wojska Polskiego. W tym czasie dokonano na zamku kilku, jak się później okazało, bardzo ważnych odkryć. W piwnicach zburzonej kaplicy św. Wawrzyńca znaleziono skrytkę, w której znajdował się Poliptyk Grudziądzki (dzisiaj w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie), zabezpieczony w czasie wojny przez Bernharda Schmida. Na Zamku Wysokim natrafiono na ślady obrabowanej już skrytki, w której znajdował się m.in. dyptyk relikwiarzowy Thilego Dagistra von Lorich (obecnie w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie). Okoliczności odzyskania zabytków oraz zawartość schowka opisuje m.in. artykuł z 22 października 1946 roku
…Wśród wielu przedmiotów ze złota i srebra uwagę zwraca puchar srebrny wewnątrz złocony z orłem pruskim pochodzący z 1822 r. oraz kielich gotycki z relikwiami wysadzany rubinami [dziś w Muzeum Narodowym w Warszawie]. Znaleziono również szczero-złoty krzyż orderowy już bez emalii, którą zdarto chcąc go przetopić oraz wiele cennych zabytków kultury o epokowym znaczeniu historycznym…
…Z uznaniem należy podkreślić fakt, że nie jest to pierwszy wypadek gdy wojsko przekazuje tak cenny dar społeczeństwu polskiemu. Dotychczas przywieziono z Malborga około 20000 tomów starych ksiąg i kilkaset wspaniałych eksponatów.
[M.Z. Brzezicki, Skarbiec krzyżacki odnaleziony w zamku malborskim. Sensacyjne odkrycie kapitana WP, Express wieczorny, R. 1 (1946), nr 154, s. 1−2].
Dokonania Wojska Polskiego w Malborku były szeroko komentowane w krajowej prasie. Informacje te stają się dziś cennym uzupełnieniem dostępnego zasobu archiwalnego.
Powołany zespół ds. badania strat wojennych zamków w Malborku i Kwidzynie prowadzi szeroko zakrojone kwerendy, również w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Relacja z przebiegu działań w tym zakresie już wkrótce w naszym serwisie.
[oprac. A. Siuciak]
