Żeliwne płyty piecowe, 2.poł. XVI ‒ pocz. XVII w.

proweniencja: Niemcy, Harzgebiet; huta w Ilsenburgu

model Philippa Soldana z l. 1546−1555

wykonanie: formierz Ronnung, ok. 1551?

materiał: płyty żeliwne

technika odlewnicza

wymiary: wys. ok. 57 cm, szer. 96 cm (górna część poz. 1064)

dawny numer inwentarzowy: Inw. HMM/1064, 1065

data utraty zabytku: po 1945 r.

W przedwojennych zbiorach kwidzyńskiego muzeum znajdowały się żeliwne płyty pieca przystawnego (niem. Beilegerofen / Bilegger). Jedna prawie cała, druga w mniejszym fragmencie. Zostały podarowane w 1926 roku przez Wilhelma Witta, właściciela ziemskiego z Małego Nebrowa i deputowanego do Landstagu (ryc. 1). Wartość pierwszej, mimo uszkodzenia dolnej partii, została oszacowana na 100 marek. Przy drugiej nie zapisano wartości ze względu na jej fragmentaryczny stan zachowania. Obie Heym nazwał w inwentarzu płytami kominkowymi, lecz układ kompozycji pierwszej z nich sugeruje, iż były to płyty piecowe.

Pierwsza z nich miała podział na dwie części: górną ‒ ze sceną „Oblężenia Betulii“ ilustrującą biblijną historię Judyty i Holofernesa (Ks. Judyty, 4-7) i dolną ‒ z przedstawieniami pięciu figur. Nie wiadomo jakie figury to były ze względu na zniszczenie dolnej partii płyty. Można tylko założyć na podstawie analogicznych płyt, znajdujących się w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Bielefeld (ryc. 2) i Muzeum Uniwersyteckiego w Marburgu (inw. 4331), że były to figury zbrojnych i króla. Prawdopodobnie na kwidzyńskim egzemplarzu nie zachowała się też cała inskrypcja oddzielająca przedstawienia lub była już wówczas nie do odczytania. Z przykładu marburskiego wiemy, że był to zapis o treści „HISTORIA VON IVDIT VND HOLOFERNES DES SAMAIRSCHEN HAUPTMAN. IVDIT AM 13“. Podano też jej wymiary: wys. 103 cm, szer. 98 cm.

Do wykonania modelu sceny biblijnej, modelarz i formierz Philipp Soldan, posłużył się miedziorytem Israhela van Meckenema z 1490 roku (ryc. 3). Natomiast figury, zwłaszcza króla, zostały wykonane według grafiki Daniela Hopfera przedstawiającej trzech nowych bohaterów chrześcijańskich. Z tej grafiki wybrał figurę cesarza Karola Wielkiego i umieścił jej odlew w środkowym miejscu dolnej partii płyty. Dwie skrajne pary zbrojnych rycerzy są odbiciami tych samych modeli figur: z lewej strony rycerza z tarczą i szablą wzniesioną ku górze, z prawej ‒ rycerza z mieczem wzniesionym, w ten sposób, że tworzy się między nimi jakaś relacja. Niewykluczone, iż na drugiej, kwidzyńskiej płycie ze sceną zdobywania średniowiecznego miasta modelarz mógł zainspirować się którymś z drzeworytów Hansa Burgkmaira Starszego (1473−1531), np. „Bitwa o Padwę” lub „Bitwa pod Teremonde”.

Przed wojną w dworze w Stążkach (pow. sztumski) znajdowała się podobna płyta żeliwna z przedstawieniem „Oblężenia Betulii”, ale w dolnej partii były cztery postacie dwóch nowych bohaterów i dwóch cnót, zapewne według grafik Hansa Burgkmaira Starszego. Ta również zaginiona płyta nosiła datę 1604 (ryc. 4).

Lit.: A. Kippenberger, Die Kunst der Ofenplaten dargestelt an der Sammlung das Vereins deutsche Eisenhütten in Düsseldorf, Düsseldorf 1926,Taf. 30; B. Schmid, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, Bd. 3, Danzig 1909, s. 338, il. 115; T. Jednaszewska, Z. Massowa, Kowalstwo artystyczne i odlewnictwo. Katalog, Malbork 1985, s. 73, ryc. 22.

(oprac. dr B. Pospieszna)