Rola kopii wykonywanych na wzór zabytkowych egzemplarzy broni w zbiorze Theodora Josepha Blella była już przywołana w cyklu promującym krytyczne wydanie przekładu inwentarza tego zbioru (zob. D. Gosk, Kontakty Theodora Blella z Centralnym Muzeum Rzymsko-Germańskim w Moguncji).
Dziś powrócimy jeszcze do tego zagadnienia, by omówić jedną z czterech kopii wykonanych z drewna. Należała ona do wyjątkowej grupy naśladownictw, które nie były wykonane z materiałów użytych w pierwowzorach. Drewniana kopia „Świętej włóczni”, bo o niej mowa, zapewne nie przetrwała do czasów obecnych.
Nie znamy precyzyjnego czasu powstania i autora tego drewnianego eksponatu z kolekcji Blella, mieszczącego się w Dziale B Inwentarza, pod nazwą Nieco broni ludów dawnych kultur, w sekcji Broń rzymska, pod numerem № 335 z następującym opisem: „święta włócznia, kopia w drewnie; oryginał przechowywany wśród klejnotów koronnych w Wiedniu”
Święta i Niosąca Krzyż Lanca Cesarska, zwana też Włócznią św. Maurycego ©KHM-Museumsverband.
Szpica św. Lancy ukazana na lewym skrzydle dyptyku Winterfeldów z Muzeum Narodowego w Warszawie, Galeria Sztuki Średniowiecznej (fot. B. Butryn).
Jasno zatem widać, że zabytek dziś przechowywany w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu (Kunsthistorisches Museum Wien, Weltliche Schatzkammer Schatzkammer, nr inw. WS XIII 19), był dla Blella istotny jako rodzaj i przykład broni, nie zaś jako symbol władzy cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz przedmiot kultu. To może nieco dziwić, gdyż szpica włóczni została dość mocno przekształcona i de facto już w IX wieku była bardziej relikwiarzem wykonanym z broni niż jej przykładem. Ponieważ opis w omawianym źródle jest tradycyjnie lakoniczny, nie wiemy czy drewniana kopia zamówiona przez Blella wiernie powtarzała formę szpicy – relikwiarza czy była kopią rekonstruującą pierwotny wygląd lancy, tak by stanowiła klarowny obraz formy tego rodzaju broni.
Święta włócznia to typ karolińskiej lancy skrzydłowej, której środkowa część została wycięta w wrzecionowaty kształt, tak by umieścić w nim ozdobnie wykuty żelazny klin, który według tradycji miał być gwoździem z Krzyża Świętego. Grot włóczni stanowiącej podstawę konstrukcji tego relikwiarza został w przeszłości uszkodzony, w związku z czym by utrzymać jego pierwotny obrys dodano liczne elementy utrzymujące jego formę, w postaci wiązań i metalowych aplikacji.
Drewniana kopia „świętej włóczni” przechowywana była w zamku malborskim w latach 1894–1945. Choć brak źródłowego potwierdzenia, zakładamy, że miała wymiary identyczne z oryginałem, tj. 50,7 cm długości i 7,9 cm szerokości.
Jako ciekawostkę dopełniającą kontekst i znaczenie Sancta et Crucifera Imperialis Lancae (Świętej i Niosącej Krzyż Lancy Cesarskiej) warto odnotować, że została ona detalicznie ukazana przez anonimowego malarza działającego w Gdańsku ok. 1430 roku, który namalował ją na jednej z kwater dyptyku przeznaczonego do kaplicy p.w. św. Jakuba w kościele NMP w Gdańsku, należącej do rodziny Winterfeldów.
(oprac. B. Butryn)