David Friedrich Gilly (1748–1808)

David Friedrich Gilly [il. 1] – pruski budowniczy i teoretyk budownictwa (propagator idei prostoty i utylitarności architektury), urodził się w Schwedt nad Odrą w roku 1748, jako potomek francuskich hugenotów, którzy uciekli z Francji w 1689 roku i osiedlili się w okolicach Berlina. Od 1761 roku terminował pod okiem wielu budowniczych m.in.: Wilhelma Dornsteina, Franza Balthasara Schönberga von Brenckenhoffa i nabył szerokie umiejętności w zakresie budownictwa, melioracji, miernictwa i kartografii. We wrześniu 1770 roku, po złożeniu egzaminu na krajowego inspektora budownictwa (Landbaumeiester) w Wyższym Departamencie Budownictwa (Oberbaudepartment) w Berlinie, rozpoczął karierę urzędniczą, wykonując różnorodne zadania na Pomorzu Zachodnim; tamże w latach 1779–1788 piastował funkcję dyrektora budowlanego (Baudirektor). Następnie przeniósł się do stolicy Prus, obejmując stanowisko wyższego tajnego radcy budowlanego (Geheimer Oberbaurat) w Wyższym Departamencie Budownictwa. Cztery lata później został mianowany wicedyrektorem tego urzędu. Był odpowiedzialny za zarządzanie budowami na Pomorzu Zachodnim, w Marchii Brandenburskiej oraz w nowych prowincjach włączonych do Królestwa Prus po rozbiorach Rzeczypospolitej. Regularnie odbywał podróże służbowe do podległych mu administracyjnie prowincji, w które niejednokrotnie zabierał swojego syna Friedricha Davida (1772–1800), później jednego z najwybitniejszych architektów klasycyzmu w kręgu berlińskim. Opiniował powstałe dla ziem prowincji projekty przedsięwzięć budowlanych i nadzorował wykonywane tam prace. Rozwijał ideę budownictwa funkcjonalnego, oszczędnego w formie i opartego na znormalizowanych projektach wzorcowych. Był autorem wielu publikacji z tego zakresu i redaktorem sześciotomowego wydawnictwa ze zbiorem artykułów Sammlung nützlicher Aufsätze und Nachrichten, die Baukunst betreffend. Für angehende Baumeister und Freunde der Architektur, poświęconych różnorodnym zagadnieniom traktującym o architekturze i budownictwie, które wydawano w Berlinie w latach 1797–1806. Zajmował się również pracą pedagogiczną. W roku 1799 współtworzył Akademię Budowlaną (Bauakademie) w Berlinie, będącą poprzedniczką Uniwersytetu Technicznego w Berlinie, gdzie prowadził Katedrą Budownictwa Lądowego i Wodnego.

W roku 1794 wraz z synem Friedrichem przybył służbowo do Malborka, by przygotować projekty przebudowy pokrzyżackiej warowni lub jej ewentualnej rozbiórki i wtórnego wykorzystania uzyskanych zeń materiałów do budowy wielkiego magazynu wojskowego na zboże i mąkę [il. 2–3]. W czasie tej inspekcji przepełniony rodzącymi się ideami romantyzmu i szacunkiem do zabytków rodzimej przeszłości Friedrich wykonał szereg rysunków z widokami zamku, jego pomiary, przerysy najważniejszych elementów konstrukcyjnych i detali architektonicznych, dzięki którym, po prezentacji w Berlinie na wystawie jesiennej Akademii Sztuk Pięknych, nadnogacka budowla znalazła się w orbicie społecznego dyskursu i rozpoczął się powolny proces jej odkrywania i odbudowy. Na ich kanwie powstał także w latach 1799–1803 album wielkoformatowych akwatint Schloss Marienburg in Preussen. Nach seinen vorzüglichsten äussern und innern Ansichten dargestellt (Zamek w Malborku w Prusach. Przedstawiony w najznamienitszych swych widokach zewnętrznych i wewnętrznych), których twórcą był berliński rytownik Johann Friedrich Frick (1774–1850).

Po przedwczesnej śmierci syna w roku 1800 David przeżył załamanie i opuściły go siły twórcze. Zmarł w Berlinie w roku 1800 i tamże został pochowany.

(opr. J. Lijka)