Nieco ponad miesiąc temu Muzeum Zamkowe w Malborku informowało o przyznanej z Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz budżetu RP dotacji na projekt „Przebudowa zabytkowych budynków gospodarczych na Przedzamczu zamku w Malborku wraz z ich dostosowaniem do funkcji kulturalno-edukacyjnych”.
Projekt ten, zakładający przeprowadzenie prac konserwatorskich i robót budowlanych w budynkach gospodarczych na Przedzamczu (zrujnowanych w 1945 roku i tylko częściowo odbudowanych), ma w efekcie końcowym umożliwić funkcjonowanie tam: biblioteki, pracowni konserwatorskiej, pracowni digitalizacji i Centrum Badań nad Dziedzictwem Pokrzyżackim. Wszystkie wymienione funkcje obecne były w murach zamkowych już od czasów publikowania omawianych przez nas w tym cyklu Sprawozdań.
Kwestie dostępu do informacji (biblioteka), troski o trwałość (konserwacja), utrwalania informacji (pracownia fotograficzna / digitalizacyjna) i badań naukowych, są tak uniwersalne, że zmienić może się wszystko: przynależność państwowa, ludzie i język, ustroje, technologie i realia gospodarcze, ale potrzeby konserwatorów i muzealników (opiekunów zabytków) są zawsze takie same.
W tekstach Sprawozdań i Wiadomości sporo jest informacji o bibliotekach zamkowych (rozdzielano bowiem księgozbiór ogólny od numizmatycznego), pracach badawczych i publikacjach katalogu zbioru monet i medali, bieżącej profilaktyce konserwatorskiej, dającej odpór naturalnemu procesowi atrofii „substancji zamkowej”. Stosunkowo najmniej miejsca poświęcono repozytorium fotograficznemu, w którym gromadzono negatywy i odbitki fotograficzne ukazujące poza zamkiem inne budowle i dzieła sztuki z obszaru państwa zakonnego i krajów ościennych.
Il. 1. Widok na kościół św. Wawrzyńca i budynki gospodarcze z wieży zamkowej, ok. 1871˗1876; Marienburg Baujahr 1911, il. 38.
Il. 2. Widok na południowy odcinek budynków gospodarczych od strony Nogatu, Gustaw Fademrecht, ok. 1880 r.; nr. inw. MZM/DH/185
Dziś skomentujemy jednak wyłącznie kwestie ówczesnego użytkowego wykorzystania budynków które w najbliższych latach zostaną wyremontowane i odbudowane.
Wiadomości Królewskiego Zarządu Odbudowy Zamku w Malborku o działalności w latach budowy 1909, 1910 i 1911:
[…] podłużny budynek na starych piwnicach (tak zwany stary sąd). Od południa zaczyna się kaplicą św. Wawrzyńca. Odzyskała ona w okresie sprawozdawczym swoje dawne empory i proste, staranne oszklenia spod wprawnej ręki Lauterbacha. Do kaplicy została ponownie przeniesiona i wyeksponowana, usunięta stąd w 1840 roku średniowieczna płyta nagrobna Dietricha von Logendorfa, a cmentarz przed kaplicą na powrót został ogrodzony. Dalszy ciąg tej długiej budowli, niegdyś browaru, słodowni, mennicy itd., posłużył w 1910 roku do zakwaterowania personelu dworskiego, a poza tym corocznie służy jako mieszkania gdańskich studentów politechniki przy okazji zajęć […].
W komentarzu pomijamy w całości kwestię restauracji i wyposażenia kościoła św. Wawrzyńca, ze względu na zaznaczony na wstępie projekt, którego elementem będzie planowana na rok przyszły monograficzna praca poświęcona temu budynkowi i jego wnętrzu.
Przytoczony fragment pokazuje, że poza przywróceniem na poziomie budowlano-aranżacyjnym sakralnej funkcji kościoła, pozostałe budynki tzw. ciągu gospodarczego nie miały jeszcze wówczas jednoznacznie wyznaczonego przeznaczenia. Wskazane w cytowanym fragmencie wykorzystanie ich do okazjonalnego hospitowania gości, nie było rozwiązaniem docelowym.
W kolejnym zeszycie Wiadomości Królewskiego Zarządu Odbudowy Zamku w Malborku w Prusach Zach. o działalności w latach budowy 1912 do 1916 (s. 8) dowiadujemy się o ponownie czasowej zmianie jego użytkowania: „[…] w czasie wojny (pojawił się – od B.B.) ruch w długim budynku Przedzamcza, który służy jako koszary kompanii mostowej […]”. Dalej zaś, w tym samym miejscu (s. 17), czytamy, że budynek ten nadaje się: […] do realizacji pomysłu – miejscowego muzeum wojska […], jako, że jest […] w dużej części nieużytkowany […]. Ostatecznie po zakończeniu działań wojennych gromadzono w tym budynku rozrastające się zbiory, w tym broni, także zupełnie współczesnej sprawozdawcom, co zapewne wypełniało koncepcję owego „muzeum wojska”. Na marginesie warto dodać, że w będącym obecnie w opracowaniu przedwojennym inwentarzu zbiorów militarnych odnotowano hełm żołnierza Wojska Polskiego z kampanii wrześniowej oraz radziecką pepeszę.
(oprac. B. Butryn)
Il. 3. Widok na południowy odcinek budynków gospodarczych od strony Nogatu, 1885 r.; nr. inw. MZM/DH/753/17.
Il. 4˗5. Pierwszy w ciągu gospodarczym budynek od strony Przedzamcza; MBj 1903, il. 43; MBj 1906, il. 59.
Il. 6. Fragment strony z inwentarza militariów z obiektami rejestrującymi prowadzoną przez Niemcy wojnę z Polską i ZSRR; Blell’sche Waffensammlung im Hochschloss d. Marienburg; nr. inw. MZM/DH/1988.