W poszukiwaniu rysunków przedstawiających zamek malborski autorstwa Carla Augusta Gersdorffa

Urodzony w Malborku Carl August Gersdorff (1787–1850), od roku 1819, przez trzy dekady piastujący funkcję kierownika prac budowlanych w pokrzyżackim zamku, był także autorem rysunków, ukazujących średniowieczną warownię nad Nogatem. Kompozycje te, znane dziś zaledwie z kilku graficznych reprodukcji z lat dwudziestych i początku trzydziestych XIX stulecia, nawiązywały do wizji wybitnego architekta pruskiego Karla Friedricha Schinkla i przedstawiały wyidealizowane – aczkolwiek na poły rejestrujące efekty pierwszej restauracji – obrazy malborskiego zamku w widzianej oczyma romantyka jego „średniowiecznej odsłonie”.

Das Ordens-Haus Marienburg, wie es einst war (Dom zakonny Malbork, taki, jakim niegdyś był) widniało w podpisie najbardziej znanej ryciny, dołączonej (przed stroną tytułową) do publikacji królewieckiego historyka profesora Johannesa Voigta z roku 1824 roku [il. 1], zatytułowanej Geschichte Marienburgs, der Stadt und des Haupthauses des deutschen Ritter-Ordens in Preussen. Twórcą tego stalorytu był Johann Friedrich Rosmäsler (1775–1858), sztycharz niemiecki czynny w owym czasie w Dreźnie. Dominantę kompozycji tworzyła tu okazała (trójczłonowa) sylweta zespołu zamkowego ukazana zza lustra Nogatu. Jej poszczególne człony – Zamek Wysoki z wieżą główną, Zamek Średni z wychodzącą poza jego obrys lekką bryłą dawnej siedziby wielkich mistrzów oraz ciągnące się nad rzeką w kierunku północnym rozległe przedzamcze z basztami i spichrzami – choć nieco przeskalowane i uwysmuklone – epatowały swą wielkością i rozmachem, przypominając o czasach wielkiej świetności i potęgi rycerzy zakonnych.

Kolejna praca opracowana na podstawie rysunku Gersdorffa przez A. Brandta w technice ołówkowej litografii została wydana w 1829 roku w Warsztacie Litograficznym Rudolfa Webera w Lipsku [il. 2]. Jej autor przedstawił tu widok dziedzińca Zamku Średniego w kierunku południowym. Po prawej stronie widniała część rezydencjonalna wielkich mistrzów z Pałacem i Wielkim Refektarzem na osi. Ich bryły znaczyło na koronie murów blankowanie z dekoracją reliefową. Kaplicę domową wielkich mistrzów o prostym zamknięciu zdobił trójkątny szczyt z wieżyczkami. Północna elewacja Zamku Wysokiego ukazana została w nierzeczywistej formie, bez śladów adaptacji na pruskie koszary, z krenelażem w zwieńczeniu. Nad wieżą główną znajdował się neogotycki hełm.

Omawiany kadr pomimo pewnej scenograficznej teatralności cieszył się dużą popularnością. Powtórzono go m.in. jako tło w reprezentacyjnym portrecie nadprezydenta Prowincji Pruskiej Heinricha Theodora von Schöna, wykonanym w latach trzydziestych XIX wieku w Berlinie przez Eduarda Eichensa (1804–1877) na podstawie pierwowzoru rysunkowego Johanna Eduarda Wolffa (1786–1868). Jego zminiaturyzowane wersje znalazły się także w latach pięćdziesiątych XIX wieku w jednym z pierwszych przewodników po malborskim zamku autorstwa Maxa Rosenheyma oraz w paryskim wydaniu Grażyny i Konrada Wallenroda pióra polskiego wieszcza Adama Mickiewicza.

Ostatnia, znana dziś w wersji graficznej kompozycja, przypisywana malborskiemu budowniczemu to widok Wysokiej Sieni w Pałacu Wielkich Mistrzów w kierunku wschodnim,. Autorem ryciny,  którą wydano w Weimarze w roku 1830, był Johann Georg Martini (1785–1842). W kompozycji tej Gersdorff z dużą precyzją ukazał architekturę przestronnego korytarza z krzyżowo-żebrowymi sklepieniami i lekką konstrukcją arkad okiennych. W latach czterdziestych do kadru tego nawiązał współpracujący z Zarządem Odbudowy Zamku (Schlossbauverwaltung Marienburg) w charakterze eksperta i rzeczoznawcy, gdański profesor i dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych i Rzemiosł Johann Carl Schultz (1801–1873), wykonując w technice akwareli widok korytarza z Krzyżakami w zbrojach płytowych.

Trzy omówione ryciny powstałe na podstawie rysunkowych pierwowzorów malborskiego inżyniera, jak pokazuje jedna z fotografii z tzw. cyklu Meydenbauerowskiego z roku 1885, eksponowane były w Sali Narożnej (daw. Meisters Gemach), którą zrekonstruowano w roku 1823. Obecnie uchodzą one za zaginione i znane są z innych egzemplarzy.

(oprac. J. Lijka)

zob. również: https://straty.zamek.malbork.pl/august-gersdorff-1787-1850/