Klocek drukarski

autor: nieznany

miejsce pochodzenia: Kwidzyn

czas powstania: pomiędzy 1775 a 1900 r.

technika: snycerstwo

materiał: drewno, metal

wymiary: 17 x 17 cm

dawny numer inwentarzowy: W. Pr. 438

data utraty dzieła: 1945 r.

Kwadratowy klocek drukarski o krawędzi długości 17 cm był jednym z kilkudziesięciu obiektów tego typu znajdujących się w kwidzyńskim muzeum. Matryca służyła do odbijania kształtu dużego pojedynczego liścia na tkaninie. Wzór ułożono skośnie w stosunku do krawędzi klocka. Zgodnie z opisem inwentarzowym zabytku żeberka liścia wykonano z drewna, a brzegi z drucianych igiełek lub ćwieków. Uzupełnieniem opisu jest zachowany wizerunek. Podstawowym elementem wzoru było wyrzeźbione w drewnie unerwienie liścia. Wydaje się, że obrys wykonano z metalowych blaszek, natomiast wnętrze zostało uzupełnione dodatkowo dosyć gęsto rozłożonymi metalowymi drucikami.

Matrycę pozyskano w 1925 r. w formie daru z farbiarni J.Ch. Wagnera. Jej wartość określono na 10 marek. Farbiarnia istniała w Kwidzynie od lat 70. XVIII wieku. Pierwszym jej właścicielem był mistrz Buhler sprowadzony z Wirtembergii. Po jego śmierci w latach 90. XVIII w. wdowę poślubił Johann Christian Wagner pochodzący z Królewca. Od tego momentu rodzinny biznes związany z farbowaniem tkanin w Kwidzynie funkcjonował aż do 1945 r. Oczywiście w tym czasie zmieniała się zarówno technologia, jak i zakres wykonywanych usług. Tradycyjne metody barwienia musiały w XIX w. ustąpić chemicznym. Potem nastąpiło połączenie z pralnią i czasowo zakładem dziewiarskim. Wreszcie rok 1945 przyniósł kres istnienia kwidzyńskiej farbiarni. Właściciel musiał bowiem porzucić nie tylko zakład, ale i rodzinne miasto.

Motyw liścia w drukarstwie tkanin jest dość powszechnym elementem. Oczywiście rzemieślnicy wykorzystywali całą gamę form. Trudno jednoznacznie określić gatunek odwzorowanego liścia w analizowanej matrycy. Wyraźne unerwienie, nieregularność krawędzi i lekko krępy kształt wskazują na możliwość zastosowania odniesienia do olchy lub leszczyny. Wydaje się, że nie tylko forma, ale także (a może nawet przede wszystkim) treści związane z symbolicznym znaczeniem konkretnych gatunków roślin były ważnym elementem wzornictwa. Chroniąca przed negatywną energią olcha albo opiekuńcza leszczyna mogły być pożądanym elementem wystroju wnętrza mieszkalnego.

Dokładne określenie czasu powstania i użytkowania klocka drukarskiego jest także nieco problematyczne. Z pewnością był wykorzystywany w XIX w., chociaż możliwe, że okres jego pierwszego użycia należy cofnąć do ostatnich dekad XVIII w. czyli początków funkcjonowania farbiarni. Warto podkreślić, że to jeden z niewielu pojedynczych motywów zdobniczych w zbiorze kilkudziesięciu kwidzyńskich klocków drukarskich. Obiekt zaginął w 1945 r.

Literatura: K.H. Clasen, Deutsche Volkskunst, Bd. 10, Ostpreußen, Frankfurt a. M. 1926(?), ryc. 217; R. Forrer, Die Kunst des Zeugdrucks vom Mittelalter zum Empirezeit, Strassburg i. Els. 1898; M. Michałowska, Leksykon włókiennictwa, Warszawa 2006; I. Turnau, Historia europejskiego włókiennictwa odzieżowego od XIII do XVIII w., Warszawa 1987; Księga Inwentarzowa Heimatmuseum Westpreussen in Marienwerder , s. 38, poz. 438.

(oprac. J. Jezierska)