Inwentarz kolekcji Theodora Josepha Blella – nowa publikacja

Inwentarz kolekcji Theodora Josepha Blella: opracowanie krytyczne to najnowsza publikacja zrealizowana w ramach projektu Straty wojenne zamku w Malborku – opracowanie pozyskanego materiału. Etap I, współfinansowana z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Badanie polskich strat wojennych.

Jednym z głównych celów projektu realizowanego przez zespół pracowników Muzeum Zamkowego w Malborku jest scalenie, zbadanie i opracowanie dostępnego materiału archiwalnego, a także wszelkich źródeł dotyczących dawnych zbiorów zamku malborskiego. Prezentowana publikacja jest namacalnym efektem działań w tym zakresie. Źródło, którego los łączy historię Muzeum Narodowego we Wrocławiu, zamku malborskiego oraz funkcjonującego w nim od 60 lat Muzeum Zamkowego w Malborku, jest dowodem wzorcowych praktyk muzealnych i owocnej współpracy pomiędzy instytucjami kultury. A dlaczego, o tym już za chwilę.

Przyjrzyjmy się najpierw dokumentowi, którego opracowaniu zespół w składzie: dr Daniel Gosk, Aleksander Masłowski, Bartłomiej Butryn, przy współpracy Aleksandry Siuciak, poświęcił blisko dwa lata.

Blell’sche Waffensammlung im Hochschloss d. Marienburg 1894−1944 jest rękopiśmiennym, inwentarzem kolekcji Theodora Josepha Blella, zakupionej w czerwcu 1894 roku do zbiorów zamku malborskiego. Ten niepozorny zeszyt powstał na potrzeby administracji zamkowej, i jak się okazało w toku badań, był skróconą i oszczędniejszą formą (zapewne na potrzeby transakcji) pełnego spisu kolekcji, którego odpis znajduje się obecnie w zasobie Archiwum Państwowego w Malborku. Inwentarz był kontynuowany, wpisywano do niego kolejne zabytki pozyskiwane do zamku, stąd umieszczona w tytule dokumentu data 1944.

Już powierzchowna analiza źródła pozwoliła na stwierdzenie, że zakupiona kolekcja (wbrew zawartemu na okładce tytułowi), nie była jedynie zbiorem militariów, zawierała bowiem szereg przedmiotów i zabytków określonych mianem kulturowo-historycznych (pośród nich występowały przedmioty użytkowe, dekoracyjne i naturalia). Ogółem kolekcja liczyła 2919 obiektów, z czego niespełna połowę – 1310 obiektów – stanowiły militaria.

Prezentowany inwentarz jest wyjątkowy pod wieloma względami. Przede wszystkim jednak jest jedynym, najpełniej zachowanym spisem kolekcji przechowywanej na zamku malborskim do 1945 roku, jest zatem nieocenionym źródłem do badań proweniencyjnych.

Powojenne losy samego inwentarza są równie ciekawe, jak jego zawartość. Nie znamy jego dokładnej historii, jednakże możemy domniemywać, iż tuż po zakończeniu działań wojennych w marcu 1945 pozostawał jeszcze na zamku, a po objęciu pieczy nad warownią przez Wojsko Polskie i utworzeniu w jego murach Oddziału Nr 1 Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie wszedł do zasobu tej instytucji, podobnie jak pozostałe obiekty uprzednio zabezpieczone przez Starostwo Powiatowe w Malborku. Kierownikiem nowo powstałego oddziału w Malborku została najpierw Alicja Godlewska, a rok później Zofia Hendzel, z której osobą wiążemy przemieszczenie interesującego nas spisu. Zofia Hendzel była aktywną uczestniczką i świadkiem działań związanych z powojennym zabezpieczeniem zbiorów zamkowych. Kierowała tą instytucją, aż do momentu jej likwidacji w 1950 roku. Wówczas została przeniesiona do Oddziału Nr 2 MWP we Wrocławiu i zapewne mając świadomość wartości dokumentu zabrała go ze sobą. Są to jednak tylko przypuszczenia. Niespodziewane pojawienie się inwentarza w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu może jednak potwierdzać tę teorię. Pod koniec l. 90. XX wieku ówczesny kustosz malborskiej kolekcji militariów, badacz kolekcji blellowskiej, Antoni Romuald Chodyński odkrył omawiane źródło w zasobie wrocławskiego muzeum i wprowadził je do obiegu naukowego. Przez kolejne lata obiekt pozostawał w zapomnieniu, dopiero prace nad wystawą Przywracanie historii. Losy malborskich zbiorów po II wojnie światowej, doprowadziły do przypomnienia o ważności tego dokumentu dla malborskiego muzeum. Tym sposobem, w 2015 roku, po blisko 70 latach, inwentarz zaprezentowano w murach zamku. Kulminacją historii rękopisu był moment jego przekazania do zbiorów Muzeum Zamkowego w Malborku przez dr. hab. Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Uroczyste przekazanie odbyło się w Malborku 14 marca 2019 roku, podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej Nowy początek. (Od)budowa kolekcji muzealnych po II wojnie światowej. Dzięki temu wspaniałemu gestowi nasze muzeum wzbogaciło się o drobne fizycznie świadectwo, stanowiące namacalny dowód istnienia niezwykłego zbioru w Malborku. Dowód działalności poprzedników, których dzieło kontynuujemy, a za sprawą realizowanego projektu możemy poznawać coraz lepiej.